पुरातन देवगिरी. महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यात औरंगाबाद शहराच्या वायव्येस सु. १३ किमी. अंतरावर वेरूळ रस्त्यावर हे स्थळ आहे. इतर डोंगररांगेपासून अलग असलेल्या सु. २०० मी. उंच टेकडीवर बांधलेला किल्ला, हे या…
हिंदी महासागरातून आणि परिसरातून मिळणारी विविध प्रकारची खनिज व जैविक संसाधने, त्यामुळे वाढलेला व्यापार, वाहतूक, पर्यटन इत्यादींमुळे गेल्या काही दशकांपासून आर्थिक दृष्ट्या हिंदी महासागराचे महत्त्व खूपच वाढलेले आहे. खनिज संसाधने…
मेयर, अर्न्स्ट वॉल्टर : (५ जुलै १९०४ —३ फेब्रुवारी २००५). अर्न्स्ट वॉल्टर मेयर यांचा जन्म जर्मनीतील केम्प्टेन शहरात झाला. त्यांचे वडील न्यायाधीश होते. वडलांना निसर्ग विज्ञान आणि पक्षिशास्त्राची आवड…
नजीबखान रोहिला : (मृत्यू ३० ऑक्टोबर १७७०). मोगल दरबारातील मिरबक्षी, मुत्सद्दी आणि मराठेशाहीतील एक उपद्रवी व्यक्ती. मराठ्यांच्या पत्रव्यवहारामध्ये ‘खेळ्याʼ, ‘हरामखोरʼ, ‘मात्रागमनीʼ सारख्या शेलक्या विशेषणांनी त्याचा उल्लेख आढळतो. मुळचा अफगाणिस्तानचा. नजीब…
भारतातील आसाम राज्याचे शास्त्रीय नृत्य. १५ नोव्हेंबर २००० रोजी संगीत नाटक अकादमीने सत्रिया नृत्याला भारतीय शास्त्रीय नृत्य म्हणून मान्यता दिली. आसाममधील श्रेष्ठ संतकवी व ‘महापुरुषिया’ या वैष्णव पंथाचे संस्थापक शंकरदेव…
जर्मन भूगोलज्ञ आणि इतिहासकार मॉतेऑस क्रिस्ट्यॉन स्प्रेंगल (१७४६–१८०३) याने जर्मन भाषेत लिहिलेला प्रसिद्ध ग्रंथ (१७८६). जर्मनीमधील हाल विद्यापीठात इतिहासाचा प्राध्यापक असलेल्या स्प्रेंगलने हाल येथीलच योहान याकोब गबावर याच्याकडून १७८६ साली…
एकेकाळी हिंदी महासागर हा दुर्लक्षित प्रदेश होता; परंतु अलीकडे औद्योगिक, व्यापारी व आर्थिक विकास, राजकीय स्थिरता, राजनैतिक तसेच भूराजनिती आणि लष्करी डावपेचांच्या दृष्टीने या प्रदेशाला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे.…
क्रस्कल, जे. बी. : (२९ जानेवारी, १९२८ ते १९ सप्टेंबर, २०१०) न्यूयॉर्कमधील एका सधन ज्यू कुटुंबात जे.बी. क्रस्कल यांचा जन्म झाला. गणित घेऊन त्यांनी बीएस व नंतर एमएस, शिकागो विद्यापीठातून…
कर्नल याकोब पेत्रुस : (२४ मार्च १७५५ – २४ जून १८५०). भूतपूर्व ग्वाल्हेर संस्थानमधील लष्करी अधिकारी. त्याचा जन्म दिल्लीत झाला. वडील पीटर (पेत्रुस) हे येरेवान (सध्याच्या आर्मेनिया राष्ट्राची राजधानी) येथील…
लेले, उमा : (२८ ऑगस्ट १९४१ – ) उमा लेले यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील कोरेगाव येथे झाला. त्यांनी पुण्याच्या फर्ग्युसन महाविद्यालयातून बी.ए. केले व पुढे अमेरिकेच्या शिकागो विद्यापीठातून एम.एस.…
संस्कृती म्हणजे समाजाच्या सर्वंकष जीवनाच्या विविध बाजूंचे दर्शन घडविणारा आलेख. त्या आलेखात भाषा, चालीरिती, परंपरा, साहित्य, धर्म इत्यादी बाबी येतात. संस्कृती ही एक अशी छत्री आहे की, ती सामाजिक वागणूक…
दाते, अरुण (अरविंद) रामूभैय्या : (४ मे १९३४ – ६ मे २०१८). मराठी भावगीत गायकीला गझलसदृश मुलायम वळण देणारे प्रथितयश गायक. त्यांचा जन्म मध्यप्रदेशातील इंदूर येथे झाला. त्यांचे पणजोबा मूळगाव…
पायरोक्सीन खनिज गटापैकी ऑर्थोपायरोक्सीन उपगटातील हे महत्त्वाचे खनिज असून प्रादेशिक रूपांतरण (Regional Metamorphism) प्रकारातील अति उच्च दाब व उष्णता (Very High Pressure and Temperature) यांच्या साहाय्याने पृथ्वीच्या खोल अंतर्भागात पुनःस्फटित…
कैरो येथे १९९४ मध्ये लोकसंख्या आणि विकास यासंदर्भात झालेल्या आंतरराष्ट्रीय परिषदेमधील शिफारशींनुसार बहुप्रावस्था (Multiphase) प्रजनन व बाल आरोग्य या कार्यक्रमामध्ये कुटुंब नियोजन कार्यक्रम समाविष्ट करावयाचे ठरले. गरोदर स्त्रियांच्या आरोग्याची विशेष…
भूपट्ट सांरचनिकी सिद्धांतानुसार समुद्रतळावर दोन भूखंडांच्या मध्ये महासागरीय कटक वा पर्वतरांगा (रिज) असतात आणि त्यांना लंबरूप (आडवे छेदणारे) विभंग असतात. १९६० - १९७० या काळात अनेक शास्त्रज्ञांनी या गोष्टींचे चिकित्सक…