महाराष्ट्रातील एक मध्ययुगीन पुरातत्त्वीय स्थळ. हे सोलापूर जिल्ह्यातील माढा तालुक्यात भीमा नदीची उपनदी असलेल्या सीना नदीच्या डाव्या तीरापासून १५० मी. अंतरावर आहे. भीमा-सीना नद्यांच्या प्रदेशांत पुरातत्त्वीय स्थळांचे सर्वेक्षण करत असताना…
मराठेशाहीच्या वतीने इंग्लंडला गेलेले हे सर्वांत पहिले शिष्टमंडळ. इंग्रजांच्या मदतीने पेशवेपदी स्वत:ची नियुक्ती करण्यासाठी रघुनाथराव ऊर्फ राघोबा पेशवे (१७३४-१७८३) यांनी तीन जणांचे एक शिष्टमंडळ इंग्लंडला पाठवले होते (१७८०). सातारा संस्थानचे…
ओमानचे अरब राजे आणि छ. शिवाजी महाराज यांच्यातील संबंध. व्यापार आणि पोर्तुगीजांसारखा समान शत्रू या दोन कारणांमुळे हे संबंध निर्माण झाले. छ. शिवाजी महाराजांनी उत्तर कोकणावर स्वारी केल्यापासून त्यांचा पोर्तुगीजांशी…
महाराष्ट्रातील एक इतिहासप्रसिद्ध शहर. जुन्नर शहर तालुक्याचे ठिकाण असून ते पुणे जिल्ह्याच्या उत्तरेस कुकडी नदीच्या दक्षिण काठावर समुद्रसपाटीपासून सु. २००० फुट उंचीवर आहे. या तालुक्यातुन कुकडी, मीना आणि पुष्पावती या…
शहाजी छत्रपती महाराज : (४ एप्रिल १९१०–९ मे १९८३). कोल्हापूर संस्थानचे शेवटचे अधिपती व मराठ्यांच्या इतिहासाचे अभ्यासक. राजर्षी छ. शाहू महाराज यांचे पुत्र तिसरे छ. राजाराम महाराज यांच्या मृत्यूनंतर (१९४०)…
पंढरपूरचा तह : (११ जुलै १८१२). पेशवे आणि जहागीरदार यांच्यातील तह. महाराष्ट्रात १८ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात पेशवे-जहागीरदारांच्या संघर्षाचे प्रश्न पुढे येण्यास सुरुवात झाली. यासाठी दुसरा बाजीराव व दक्षिणेकडील सरदार हे…
ब्रिटिश भारतात तयार झालेली दिवाणी कायद्याची एक समग्र संहिता. हिचे श्रेय मुंबई प्रांताचा तत्कालीन गव्हर्नर, मुत्सद्दी मौंट स्ट्यूअर्ट एल्फिन्स्टन (६ ऑक्टोबर १७७९–२० नोव्हेंबर १८५९) याला देण्यात येते. पश्चिम भारतात कायद्याचे…
बंगालमधील एक इतिहासप्रसिद्ध श्रीमंत व्यापारी व सावकारी कुटुंब. 'जगतशेठ' ही पदवी मोगल सम्राटांकडून दिली जात होती. या घराण्याचा इतिहास १६५२ पासून उपलब्ध आहे. मारवाडी हिरानंद (हिराचंद) साहू यांची जन्मभूमी नागौर…
यहुदी (ज्यू) धर्मग्रंथ तनक ह्या नावाने ओळखला जातो. त्यामध्ये 'तोरा' (नियमशास्त्र), 'नबीईम' (संदेष्ट्यांचे ग्रंथ) आणि 'केतुबीम' (इतर साहित्य) ह्यांचा समावेश होतो. हाच धर्मग्रंथ ख्रिस्ती धर्मातील ‘जुना करार’ ह्या नावाने ओळखला…
अवपुंजन म्हणजे एखाद्या राष्ट्राने किंवा एखाद्या व्यापारीमंडळाने केलेली वस्तूची अशी निर्यात की, ज्या वस्तूची किंमत आंतरराष्ट्रीय बाजारात त्या वस्तूच्या निर्माण केलेल्या देशातील (देशांतर्गत बाजार) किमतीपेक्षा कमी असते. दुसऱ्या शब्दांत, अवपुंजनामध्ये…
ग्राहकांच्या इच्छेनुसार वस्तू व सेवा यांचे उत्पादन अथवा पुरवठा निर्धारित करणे, म्हणजे उपभोक्त्यांचे सार्वभौमत्व होय. यामध्ये उत्पादकाला ग्राहकांच्या मागणी व गरजांचा विचार करावा लागतो; उपभोक्त्यांच्या मागणीनुसार उत्पादने व त्यांत बदल…
लघुग्रह मोहिमा : इ.स. १९९० पासून अवकाशयानांनी विविध अंतरांवरून, कधी लघुग्रहांभोवती फेरी मारत, तर कधी प्रत्यक्ष उतरून लघुग्रहांना भेटी दिल्या आहेत, त्यांची निरीक्षणे घेतली आहेत. या खेरीज काही अवकाशयानांनी त्यांच्या इतर…
रोहिणी नक्षत्र : रोहिणी हे आयनिकवृत्तावरील एकूण २७ नक्षत्रचक्रातील चौथे नक्षत्र आहे. भारतीय ज्योतिषशास्त्रात रोहिणी (Aldebaran; Alpha Taurii) तारा हेच नक्षत्र मानतात. यालाच या नक्षत्राचा ‘योगतारा’ असेही संबोधले जाते. रोहिणी…
मृगशीर्ष नक्षत्र : मृगशीर्ष हे नक्षत्रचक्रातील पाचवे नक्षत्र आहे. भारतीय नक्षत्रचक्रात मृगशीर्ष हे नक्षत्र मानले जाते, पूर्ण मृग तारकासमूह काही चंद्र-नक्षत्र म्हणून धरला जात नाही, कारण आयनिक वृत्त मृग तारकासमूहापासून तसे…
मूळ नक्षत्र : मूळ नक्षत्र हे नक्षत्रचक्रातील १९ वे नक्षत्र आहे. वृश्चिक राशीतील वृश्चिकाच्या (विंचवाच्या) शेपटातील नांगी म्हणजे मूळ नक्षत्र मानतात. या शेपटातील एकंदर ९ तारे मूळ नक्षत्राचे समजले जातात. मूळ…