एकेकाळी हिंदी महासागर हा दुर्लक्षित प्रदेश होता; परंतु अलीकडे औद्योगिक, व्यापारी व आर्थिक विकास, राजकीय स्थिरता, राजनैतिक तसेच भूराजनिती आणि लष्करी डावपेचांच्या दृष्टीने या प्रदेशाला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले आहे.…
क्रस्कल, जे. बी. : (२९ जानेवारी, १९२८ ते १९ सप्टेंबर, २०१०) न्यूयॉर्कमधील एका सधन ज्यू कुटुंबात जे.बी. क्रस्कल यांचा जन्म झाला. गणित घेऊन त्यांनी बीएस व नंतर एमएस, शिकागो विद्यापीठातून…
कर्नल याकोब पेत्रुस : (२४ मार्च १७५५ – २४ जून १८५०). भूतपूर्व ग्वाल्हेर संस्थानमधील लष्करी अधिकारी. त्याचा जन्म दिल्लीत झाला. वडील पीटर (पेत्रुस) हे येरेवान (सध्याच्या आर्मेनिया राष्ट्राची राजधानी) येथील…
लेले, उमा : (२८ ऑगस्ट १९४१ – ) उमा लेले यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील कोरेगाव येथे झाला. त्यांनी पुण्याच्या फर्ग्युसन महाविद्यालयातून बी.ए. केले व पुढे अमेरिकेच्या शिकागो विद्यापीठातून एम.एस.…
संस्कृती म्हणजे समाजाच्या सर्वंकष जीवनाच्या विविध बाजूंचे दर्शन घडविणारा आलेख. त्या आलेखात भाषा, चालीरिती, परंपरा, साहित्य, धर्म इत्यादी बाबी येतात. संस्कृती ही एक अशी छत्री आहे की, ती सामाजिक वागणूक…
दाते, अरुण (अरविंद) रामूभैय्या : (४ मे १९३४ – ६ मे २०१८). मराठी भावगीत गायकीला गझलसदृश मुलायम वळण देणारे प्रथितयश गायक. त्यांचा जन्म मध्यप्रदेशातील इंदूर येथे झाला. त्यांचे पणजोबा मूळगाव…
पायरोक्सीन खनिज गटापैकी ऑर्थोपायरोक्सीन उपगटातील हे महत्त्वाचे खनिज असून प्रादेशिक रूपांतरण (Regional Metamorphism) प्रकारातील अति उच्च दाब व उष्णता (Very High Pressure and Temperature) यांच्या साहाय्याने पृथ्वीच्या खोल अंतर्भागात पुनःस्फटित…
कैरो येथे १९९४ मध्ये लोकसंख्या आणि विकास यासंदर्भात झालेल्या आंतरराष्ट्रीय परिषदेमधील शिफारशींनुसार बहुप्रावस्था (Multiphase) प्रजनन व बाल आरोग्य या कार्यक्रमामध्ये कुटुंब नियोजन कार्यक्रम समाविष्ट करावयाचे ठरले. गरोदर स्त्रियांच्या आरोग्याची विशेष…
भूपट्ट सांरचनिकी सिद्धांतानुसार समुद्रतळावर दोन भूखंडांच्या मध्ये महासागरीय कटक वा पर्वतरांगा (रिज) असतात आणि त्यांना लंबरूप (आडवे छेदणारे) विभंग असतात. १९६० - १९७० या काळात अनेक शास्त्रज्ञांनी या गोष्टींचे चिकित्सक…
समुद्रसपाटीपासून वाढत्या खोलीनुसार महासागराचे स्थूलमानाने चार विभाग केले जातात : (१) सागरमग्न खंडभूमी - ० ते २०० मी. खोलीचा तळभाग, (२) खंडान्त उतार - २०० ते २,००० मी. खोलीचा तळभाग,…
हिंदी महासागराची निर्मिती, भूविज्ञान आणि त्याच्या उत्क्रांतीचा इतिहास हा इतर महासागरांपेक्षा अधिक गुंतागुंतीचा आहे. ऑस्ट्रियन भूवैज्ञानिक एडूआर्ट झ्यूस यांनी दक्षिण गोलार्धातील एका कल्पित खंडाला गोंडवन भूमी हे नाव दिले होते…
शेख दीन मुहम्मद : (? मे १७४९ – २४ फेब्रुवारी १८५१). प्रसिद्ध भारतीय प्रवासी व बाष्पचिकित्सक. जन्म बिहारमधील पाटणा येथे. त्याचे वडील ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीत कामाला होते. बिहारचा तत्कालीन…
सागरकिनाऱ्याला लागून असणारा उथळ सागरतळ म्हणजे सागरमग्न खंडभूमी होय. खंड-फळी व भूखंड मंच या पर्यायी संज्ञाही सदर भूविशेषासाठी वापरल्या जातात. बहुतेक खंडांच्या किनाऱ्याशी सागरमग्न खंडभूमी आढळतात. जगातील महासागरांनी व्यापलेल्या एकूण…
धातुजन्य अब्जांश कणांमध्ये चांदीच्या [Silver; (Ag)] अब्जांश कणांना अतिशय महत्त्व आहे. चांदीचे अब्जांश कण सामान्यत: १ ते १०० नॅनोमीटर आकाराचे असतात. चांदी या धातुवर्गीय मूलद्रव्यापासून तयार केलेल्या अब्जांश कणांचा उपयोग…
भूपृष्ठाखाली पुरलेली आवरणरहित पट्टी/गज वाहीची जाळी, उभे पुरलेले इलेक्ट्रोड आणि निरनिराळ्या उपकरणांच्या भूसंपर्कन अग्रापासून (Earthing terminal) भूपृष्ठाखालील जाळीस जोडणारे छोटे वाही (Riser) हे भूसंपर्कन प्रणालीमध्ये (Earthing system) महत्त्वाचे घटक होत.…