अल्थ्यूजर, लुई पियरे (Althusser, Louis Pierre) : (१६ ऑक्टोबर १९१८ – २२ ऑक्टोबर १९९०). विसाव्या शतकातील एक प्रसिद्ध फ्रेंच संरचनात्मक मार्क्सवादी तत्त्वज्ञ व समाजशास्त्रज्ञ. लुई हे कार्ल मार्क्स यांच्या विचारांचे…
रेन्यो : (४ एप्रिल १४१५—५ मे १४९९). एक जपानी बौद्ध धर्मगुरू. ते जपानच्या क्योटोमधील जोडो शिन्शू या बौद्ध धर्माच्या शाखेचे मुख्य गुरू होते. शिनरॅन संप्रदायाचे अनुयायी असलेले गुरू रेन्यो हे…
ब्यूर्गर रोग (घनाग्रदाहरक्तवाहिनीनाश) हा एक दुर्मीळ आजार असून त्यामध्ये हातापायांतील लहान व मध्यम आकाराच्या रक्तवाहिन्यांमध्ये गुठळ्या होऊन खंडयुक्त प्रदाह होतो. त्यामुळे या भागांमध्ये रक्तापूर्ती कमी प्रमाणात होते. हा रोग बळावल्यास…
अँफिबोल या प्रमुख खनिज गटातील हॉर्नब्लेंड ही अनेक साधर्मी असलेल्या खनिज घटकांची माला (Hornblende series) असून हे अँफिबोलाइट या खडकामध्ये मुख्य घटक असतात. आब्राहाम गॉटलोप व्हेर्नर यांनी १७८९ मध्ये एका…
हेमिमॉर्फाइट हे जस्ताचे पांढरे, रंगहीन, फिकट हिरवे, निळे वा पिवळे खनिज असून जस्ताचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) आहे. याची स्फटिक संरचना कॅलॅमाइन प्रमाणे असून यांना विद्युत् कॅलॅमाइन वा गॅल्मेई असेही म्हणतात. स्फटिक…
हे खनिज लोखंडाचे सर्वांत महत्त्वाचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) असून ब्लडस्टोन, तांबडे हेमॅटाइट, तांबडे लोहधातुक व समांतर षट्फलकीय लोहधातुक ही त्याची पर्यायी नावे आहेत. चूर्णरूप हेमॅटाइटच्या रक्तासारख्या रंगावरून त्याला रक्त…
हे एक चिकण माती प्रकारातील मृद्-खनिज आहे. जांभा आणि बॉक्साइट खडकांतूनसुद्धा हे खनिज इतर मृद्-खनिजांसोबत आढळते. हॅलॉयसाइट हे खनिज भूवैज्ञानिक ओमेलियस द हॅलॉय (१७०७ – ७९) यांना बेल्जियममध्ये सर्वांत आधी…
झिओलाइट गटामधील हार्मोटोम-फिलिसाइट या शृंखलेतील एक बेरियमयुक्त दुर्मिळ खनिज. क्रुसासारख्या विशिष्ट आकाराच्या स्फटिकांमुळे जोड व कापलेला या अर्थाच्या ग्रीक शब्दांवरून या खनिजाला आबे रने झ्यूस्त हॉय या भूवैज्ञानिकाने हार्मोटोम हे नाव दिले…
हर्सीनाइट हे स्पिनेल गटातील लोहयुक्त खनिज आहे. चेक रिपब्लिकच्या बोहीमिया जंगलाचे लॅटिन नाव सिल्वा हर्सीनिया हे आहे. या जंगलात ते सर्वप्रथम सापडल्याने एफ्. एक्स्. एम्. झिप यांनी त्याला हर्सीनाइट हे…
आर्सेनिक या मूलद्रव्याचे खनिज. हरताळच्या वैशिष्ट्यपूर्ण पिवळ्या रंगामुळे व त्यात सोने असते या समजामुळे ऑरिपिग्मेंटम (सोनेरी रंग लेप) या लॅटिन शब्दावरून त्याचे ऑर्पिमेंट हे इंग्रजी नाव आले आहे. याला 'यलो…
शल्यक्रियागार (Operation Theatre) : शस्त्रक्रियेकरिता वापरण्यात येणाऱ्या खोल्यांना शल्यक्रियागार किंवा शस्त्रक्रियाशाला असे संबोधिले जाते. अगदी सुरुवातीच्या काळात या खोल्यांची रचना एखाद्या थिएटरप्रमाणे करण्यात आली होती. याचे बांधकाम सज्जा शैली (Gallery…
बागल, माधवराव खंडेराव : (२८ मे १८९५ – ६ मार्च १९८६). महाराष्ट्रातील सामाजिक-सुधारणा चळवळीतील कृतीशील कार्यकर्ते, स्वातंत्र्यसैनिक, विचारवंत, लेखक आणि चित्रकार. त्यांचा जन्म कोल्हापूर येथे खंडेराव व कमलाबाई या दाम्पत्यापोटी…
नाईक निंबाळकर, मालोजीराजे : (११ सप्टेंबर १८९६ – १४ मे १९७८). महाराष्ट्रातील फलटण संस्थानचे शेवटचे अधिपती. शिवपूर्वकालीन महाराष्ट्रात ऐतिहासिक जहागिरदार घराण्यांत फलटणच्या नाईक निंबाळकर घराण्याचे स्थान महत्त्वाचे होते. या घराण्याची…
तेलंगणा राज्यातील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. हे स्थळ सूर्यापेट जिल्ह्यातील नगरम तालुक्यात सूर्यापेटच्या ईशान्येस सुमारे ४० किमी. आणि हैदराबादच्या पूर्वेस सुमारे १२५ किमी. अंतरावर आहे. प्राचीन बौद्ध स्थळाचे अवशेष गावाच्या…
अग्रवाल, वासुदेवशरण : ( ७ ऑगस्ट १९०४ – २६ जुलै १९६७). विख्यात पुरातत्त्वज्ञ, प्राचीन भारतीय संस्कृतीचे अभ्यासक आणि साहित्यिक. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशमधील गाझियाबाद जिल्ह्यातील ‘खेडा’ नामक गावात झाला. आईवडील…