हठयोगात कुंडलिनी शक्तीला आत्यंतिक महत्त्व आहे. घेरण्डसंहिता आणि हठप्रदीपिका या ग्रंथांमध्ये कुंडलिनी शक्तीचे वर्णन आढळते. कुंडलिनी शक्तीची ईश्वरी, कुंडली, बालरंडा, अरुंधती, भुजंगिनी आणि परमेश्वरी ही पर्यायवाचक नावे आढळतात (हठप्रदीपिका ३.१०३,१०९).…
गुंतवणूक केलेला पैसा किती वर्षांत दुप्पट होईल, हे निश्चित करण्यासाठीचा एक नियम. इटालियन गणितज्ज्ञ फ्रा लुका बारटोलोनिओ डी पासिओली हे पुस्तकपालनामध्ये दुप्पट पद्धतीविषयी लिहिणारे व त्याविषयी माहिती सांगणारे पहिले गणितज्ज्ञ…
आजारपणामुळे तसेच अपघात किंवा आघातामुळे बरेचदा व्यक्तीच्या शारीरिक हालचालींवर निर्बंध येतात. व्यक्तीच्या स्नायू, हाडे व चेतासंस्था (muscular, skeletal & nervous system) यावर परिणाम झाल्याने त्याला स्वाभाविक क्रिया करण्यात (उदा., हात-पाय…
पॅसिफिक महासागराचा अगदी वायव्य भागातील सीमावर्ती समुद्र. रशियाच्या अतिपूर्वेकडील भागात वास्तव्यास असलेल्या पहिल्या ओखोट्स्क जमातीच्या वस्तीच्या नावावरून या समुद्राला ओखोट्स्क समुद्र असे म्हटले जाते. ओखोट्स्क समुद्राची निर्मिती साधारणपणे २ द.…
हृदयाच्या स्नायूंमध्ये रक्ताची गुठळी तयार झाल्याने हृदयाला शुद्ध रक्ताचा पुरवठा होत नाही व हृदयाचे स्नायू त्यांचे काम करणे हळूहळू कमी करतात किंवा बंद करतात. त्यामुळे हृदयामध्ये वेदना होण्यास सुरुवात होते,…
ऑनलाइन संप्रेषण सेवा. इंटरनेटच्या मदतीने ऑनलाइन करण्यात येणाऱ्या गप्पांचा संप्रेषणाचा प्रकार. ऑनलाइन चॅट मजकूराच्या स्वरूपात वास्‍तविक वेळेतच पुढे पाठविण्यात येताे तसे तर ऑनलाइन चॅट या संक्षिप्त असतात, जेणेकरून गप्पांमधील सहभाग्यांना…
मुहंमद कुली कुत्बशाह : (१५६६–१६१२). एक श्रेष्ठ उर्दू कवी आणि गोवळकोंड्याच्या कुत्बशाहीतील चौथा सुलतान. शासनकाळ १५८० ते १६१२. दक्खिनी उर्दूमध्ये गझल लिहिणाऱ्या कवींमध्ये त्याचे स्थान फार महत्त्वपूर्ण आहे. पारंपरिक विषयांचा…
जोष मलीहाबादी : (५ डिसेंबर १८९८ – २२ फेब्रुवारी १९८२). प्रसिद्ध उर्दू कवी. जन्म उत्तर प्रदेशातील मलीहाबाद येथे. मूळ नाव शब्बीर हसन खाँ तथापि ‘जोष’ मलीहाबादी ह्या टोपणनावानेही ते प्रसिद्ध आहेत.…
चंदर, कृष्णन : (२३ नोव्हेंबर १९१४ - ८ मार्च १९७७). प्रख्यात उर्दू लेखक. ‘कृष्णचंद्र’ या नावाने ते प्रसिद्ध आहेत. जन्म पाकिस्तानातील वझीराबाद येथे. उर्दूतील श्रेष्ठ ललित लेखकांपैकी ते एक मानले…
इक्‌बाल : (२२ फेब्रुवारी १८७३–२१ एप्रिल १९३८). सर मुहंमद इक्‌बाल हे उर्दूचे व फार्सीचे एक थोर कवी व विचारवंत होते. ‘इक्‌बाल’ हे त्यांचे कविनाम. त्यांचे पूर्वज काश्मीरी ब्राह्मण होते. इक्‌बाल…
सिद्दिकी, रशीद अहमद : (२४ डिसेंबर १८९२−१५ जानेवारी १९७७). आधुनिक उर्दू लेखक. उत्तर प्रदेशातील जौनपूर येथे जन्म. प्राथमिक शिक्षण जौनपूर येथे घेतल्यावर १९२१ मध्ये अलीगढ विद्यापीठातून पर्शियनमध्ये एम्.ए.ची पदवी प्राप्त…
(परिचालन प्रणाली; संगणक कार्य प्रणाली; Operating System). बहुवापरकर्ते संगणक परिचालन प्रणाली. युनिक्स ही परिचालन प्रणाली प्रामुख्याने इंटरनेट सर्व्हर (Internet Server), वर्कस्टेशन (कार्यथांबे; Workstation) आणि मेनफ्रेम संगणक यांकरिता वापरण्यात येते. युनिक्स…
येशू ख्रिस्ताने जरी धर्म स्थापन केला नसला, तरी एका नव्या धर्माचे बीज त्याने त्याच्या शिष्यांच्या हातांमध्ये ठेवून दिले. त्या काळी तीन प्रकारचे धर्म प्रचलित होते. १) एकाच देवाला मानणारे, २)…
(संगणकीय उपकरणे). हे एक लहान संगणक असून ते हातात ठेवण्यासाठी आणि चालवण्यासाठी पुरेसा असा लहान संगणक आहे. मोबाइल उपकरण म्हणजे हाताने हाताळ्यायोग्य (हँडहेल्ड; (handheld) कोणत्याही प्रकारच्या संगणकासाठी सामान्य शब्द आहे.…
(अरेबी अंक पद्धती, पाया-10 अंक पद्धती, दशमान पद्धती, हिंदु-अरेबी अंक पद्धती). दशमान अंक पद्धतीत स्थानात्मक अंक पद्धतीचा (Positional numeral system) वापर करण्यात आला आहे. यामध्ये 10 या अंकाला पाया (Base)…