हेमॅटाइट (Hematite)

हे खनिज लोखंडाचे सर्वांत महत्त्वाचे धातुक (कच्च्या रूपातील धातू) असून ब्लडस्टोन, तांबडे हेमॅटाइट, तांबडे लोहधातुक व समांतर षट्फलकीय लोहधातुक ही त्याची पर्यायी नावे आहेत. चूर्णरूप हेमॅटाइटच्या रक्तासारख्या रंगावरून त्याला रक्त…

हॅलॉयसाइट (Halloysite)

हे एक चिकण माती प्रकारातील मृद्-खनिज आहे. जांभा आणि बॉक्साइट खडकांतूनसुद्धा हे खनिज इतर मृद्-खनिजांसोबत आढळते. हॅलॉयसाइट हे खनिज भूवैज्ञानिक ओमेलियस द हॅलॉय (१७०७ – ७९) यांना बेल्जियममध्ये सर्वांत आधी…

हार्मोटोम (Harmotome)

झिओलाइट गटामधील हार्मोटोम-फिलिसाइट या शृंखलेतील एक बेरियमयुक्त दुर्मिळ खनिज. क्रुसासारख्या विशिष्ट आकाराच्या स्फटिकांमुळे जोड व कापलेला या अर्थाच्या ग्रीक शब्दांवरून या खनिजाला आबे रने झ्यूस्त हॉय या भूवैज्ञानिकाने हार्मोटोम हे नाव दिले…

हर्सीनाइट (Hercynite)

हर्सीनाइट हे स्पिनेल गटातील लोहयुक्त खनिज आहे. चेक रिपब्लिकच्या बोहीमिया जंगलाचे लॅटिन नाव सिल्वा हर्सीनिया  हे आहे. या जंगलात ते सर्वप्रथम सापडल्याने एफ्. एक्स्. एम्. झिप यांनी त्याला हर्सीनाइट हे…

हरताळ (Orpiment)

आर्सेनिक या मूलद्रव्याचे खनिज. हरताळच्या वैशिष्ट्यपूर्ण पिवळ्या रंगामुळे व त्यात सोने असते या समजामुळे ऑरिपिग्मेंटम (सोनेरी रंग लेप) या लॅटिन शब्दावरून त्याचे ऑर्पिमेंट हे इंग्रजी नाव आले आहे. याला 'यलो…

शल्यक्रियागारात कार्यरत परिचारिका (The Operation Theater Nurse)

शल्यक्रियागार (Operation Theatre) : शस्त्रक्रियेकरिता वापरण्यात येणाऱ्या खोल्यांना शल्यक्रियागार किंवा शस्त्रक्रियाशाला असे संबोधिले जाते. अगदी सुरुवातीच्या काळात या खोल्यांची रचना एखाद्या थिएटरप्रमाणे करण्यात आली होती. याचे बांधकाम सज्जा शैली (Gallery…

माधवराव खंडेराव बागल (Madhavrao Bagal)

बागल, माधवराव खंडेराव : (२८ मे १८९५ – ६ मार्च १९८६). महाराष्ट्रातील सामाजिक-सुधारणा चळवळीतील कृतीशील कार्यकर्ते, स्वातंत्र्यसैनिक, विचारवंत, लेखक आणि चित्रकार. त्यांचा जन्म कोल्हापूर येथे खंडेराव व कमलाबाई या दाम्पत्यापोटी…

मालोजीराजे नाईक निंबाळकर (Malojiraje Naik Nimbalkar)

नाईक निंबाळकर, मालोजीराजे : (११ सप्टेंबर १८९६ – १४ मे १९७८). महाराष्ट्रातील फलटण संस्थानचे शेवटचे अधिपती. शिवपूर्वकालीन महाराष्ट्रात ऐतिहासिक जहागिरदार घराण्यांत फलटणच्या नाईक निंबाळकर घराण्याचे स्थान महत्त्वाचे होते. या घराण्याची…

Read more about the article फणीगिरी (Phanigiri)
फणीगिरी येथील बौद्ध चैत्यगृहांचे अवशेष.

फणीगिरी (Phanigiri)

तेलंगणा राज्यातील एक प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. हे स्थळ सूर्यापेट जिल्ह्यातील नगरम तालुक्यात सूर्यापेटच्या ईशान्येस सुमारे ४० किमी. आणि हैदराबादच्या पूर्वेस सुमारे १२५ किमी. अंतरावर आहे. प्राचीन बौद्ध स्थळाचे अवशेष गावाच्या…

वासुदेवशरण अग्रवाल (Vasudev Sharan Agarwal)

अग्रवाल, वासुदेवशरण : ( ७ ऑगस्ट १९०४ – २६ जुलै १९६७). विख्यात पुरातत्त्वज्ञ, प्राचीन भारतीय संस्कृतीचे अभ्यासक आणि साहित्यिक. त्यांचा जन्म उत्तर प्रदेशमधील गाझियाबाद जिल्ह्यातील ‘खेडा’ नामक गावात झाला. आईवडील…

Read more about the article ठाणाळे लेणी (Thanale Rock cut Caves)
विहार, लेणे क्र. ७, ठाणाळे लेणी.

ठाणाळे लेणी (Thanale Rock cut Caves)

रायगड जिल्ह्यातील बौद्ध (थेरवाद) लेणी-समूह. या लेणी ‘नाडसूर लेणी’ या नावानेही ओळखल्या जातात. वास्तविक पाहता ही लेणी ठाणाळे गावाच्या हद्दीत असून ती येथून जवळही आहेत. परंतु सुरुवातीच्या काळात संशोधक नाडसूरमार्गे…

Read more about the article गणेश लेणी व शेजारील लेणी-समूह, जुन्नर (Ganesh Leni and Isolated Caves, Junnar)
लेणे क्र. ६ व ७, गणेश लेणी, जुन्नर.

गणेश लेणी व शेजारील लेणी-समूह, जुन्नर (Ganesh Leni and Isolated Caves, Junnar)

जुन्नर परिसरातील लेण्याद्री व त्याच्या शेजारील टेकडीवरील प्रसिद्ध थेरवाद (हीनयान) पंथीय लेणी-समूह. जुन्नरपासून ५ किमी. उत्तरेस कुकडी नदी ओलांडून या समूहास जाता येते. मध्ययुगीन काळात सध्याच्या गणेश लेणी-समूहातील लेणे क्र.…

Read more about the article तुळजा लेणी, जुन्नर (Tulja Leni at Junnar)
तुळजा लेणी-समूह, जुन्नर.

तुळजा लेणी, जुन्नर (Tulja Leni at Junnar)

जुन्नर परिसरातील सर्वांत प्राचीन बौद्ध (थेरवाद) लेणी समूह. या लेणी जुन्नरच्या पश्चिमेस सुमारे ३.५ किमी. अंतरावर पाडळी गावाजवळील तुळजा टेकडीत खोदली आहेत. मध्ययुगात येथील लेणे क्र. ४ मध्ये तुळजाभवानीची मूर्ती…

Read more about the article रांगणा किल्ला (Rangana Fort)
रांगणा किल्ला.

रांगणा किल्ला (Rangana Fort)

महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यातील इतिहासप्रसिद्ध गिरिदुर्ग. तो कोल्हापूर जिल्ह्याच्या नैर्ऋत्येला भुदरगड तालुक्यात वसलेला आहे. हा किल्ला कोकणातील सिंधुदुर्ग व घाटमाथ्यावरील कोल्हापूर या जिल्ह्यांच्या हद्दीवर आहे. किल्ल्याची समुद्रसपाटीपासूनची उंची ६७९ मी. असून…

Read more about the article केंजळगड (घेराकेळंज) (Kenjalgad)
केंजळगड, वाई, जि.सातारा.

केंजळगड (घेराकेळंज) (Kenjalgad)

महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला. हा वाई तालुक्यात वाई शहरापासून वायव्येस सु. २८ किमी. अंतरावर, तर पुण्याहून सु. ८० किमी. अंतरावर आहे. गडाची समुद्रसपाटीपासूनची उंची १३०२ मी. आहे. हा…