भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक महत्त्वपूर्ण संकल्पना. ‘ब्रह्म’ हा शब्द ऋग्वेदात अनेक वेळा आला आहे. सुरुवातीस त्याचे अर्थ ‘मंत्र’, ‘देवतास्तवन’, ‘प्रार्थना’, ‘मंत्राच्या ठिकाणी असलेले दिव्य अद्भुत सामर्थ्य’, ‘गूढ शक्ती’ अशा तऱ्हेचे होते. उपनिषत्काली…
मानसिक स्वास्थ्याबद्दल जनजागृती करण्यासाठी १० ऑक्टोबर हा दिवस जगभरामध्ये जागतिक मानसिक स्वास्थ्य दिवस म्हणून साजरा करतात. सामाजिक स्तर उंचावण्याकरिता मानसिक स्वास्थ्य आवश्यक असते. मानसिक स्वास्थ्य जागतिक परिषद (World Federation for…
अस्थिसुषिरता या आजाराचा प्रतिबंध, निदान आणि उपचार यांबाबत जनजागृती करण्यासाठी २० ऑक्टोबर हा दिवस जागतिक अस्थिसुषिरता दिवस म्हणून जगभरामध्ये साजरा करतात. आंतरराष्ट्रीय अस्थिसुषिरता प्राधिकरण (International Osteoporosis Foundation, IOF) या संस्थेद्वारे…
इत्सिंग : ( ६३५ – ७१३ ). समुद्रमार्गे भारतात येणारा हा पहिला चिनी बौद्ध यात्रेकरू. त्याने सातव्या शतकाच्या शेवटी भारताला भेट दिली. फाहियान व ह्यूएनत्संग (झुआन झान) या यात्रेकरूंप्रमाणेच इत्सिंग…
स्मार्ट ग्रिड यंत्रणेमुळे ग्राहक, वितरण कंपनी आणि संस्थांना अनेक फायदे होतात. ग्राहकांना मिळणारे फायदे : (१) अखंडित वीज पुरवठा, (२) वीज पुरवठ्याच्या दर्जात सुधारणा, (३) ग्राहक हा केवळ विजेचा ग्राहक…
स्मार्ट ग्रिड तंत्रज्ञानाच्या विद्युत वितरणातील महत्त्वाचे घटक पुढीलप्रमाणे : प्रगत ऊर्जा मापन सुविधा (Advanced Metering Infrastructure - AMI) : या प्रणालीमध्ये स्मार्ट मीटर हा प्रमुख घटक होय. स्मार्ट मीटर हे…
दूरसंचार (Communication), माहिती तंत्रज्ञान (Information technology) आणि विद्युत पुरवठ्यासंबंधीच्या क्षेत्रातील आधुनिक तंत्रज्ञान या शाखांच्या मदतीने ग्रिडचे संचालन (Grid operation), ग्राहक सेवा (Customer service) इत्यादी बाबतीत ग्रिडचे आधुनिकीकरण म्हणजे स्मार्ट ग्रिड…
विद्युत पारेषण आणि वितरण वाहिन्यांसाठी मनोरे (Tower) किंवा खांब उभारले जातात. मनोरे व खांब जमिनीत रोवलेले असल्याने भूविभवाला (Earth potential) असतात. मात्र त्यावरील तारेचा विद्युत भार २४० V पासून ६९०…
मँडेलस्लो, योहान आल्ब्रेख्त दी : (१५ मे १६१६ – १६ मे १६४४). प्रसिद्ध जर्मन प्रवासी. त्याचा जन्म जर्मनीतील श्योनबर्ग येथे झाला. लहान असताना उत्तर जर्मनीमधील ड्यूक फ्रेडरिक (तिसरा) याच्या दरबारात…
क्लीओपात्रा : (इ. स. पू. ६९ ? – इ. स. पू. ३०). ईजिप्तमधील टॉलेमी घराण्यातील बहुंसख्य राण्या व राजकन्या ह्यांनी धारण केलेले विशेषनाम. यांतील ऑलीटीझ (वेणुवादक) या टोपण नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या…
भगवंतराव अमात्य : ( ७ फेब्रुवारी १६७७— ? १७५५). कोल्हापूर व सातारा संस्थानांचे अमात्य. शिवकाळातील मुत्सद्दी व आज्ञापत्राचे कर्ते रामचंद्रपंत अमात्य (सु. १६५० ? —१७१६) यांचा ज्येष्ठ मुलगा. रामचंद्रपंतांना एकूण तीन…
लामा तारानाथ : (१५७५ – १६३४). तिबेटीयन प्रवासी व धर्माभ्यासक. त्याचा जन्म १५७५ मध्ये तिबेटमधील ‘करक’ येथे तिबेटी भाषांतरकार रा-लोटस्वा-दोर्जे-ड्रॅक याच्या वंशांत झाला. याचे तिबेटी नाव ‘कुन-डगा-स्निंग-पो’ असून त्याला सर्वसामान्यपणे…
निळो सोनदेव : ( ?— १६७२). छ. शिवाजी महाराजांचे अमात्य. त्यांचे उपनाम भादाणेकर. त्यांच्या जन्म-मृत्यूच्या तारखांबाबत निश्चित माहिती उपलब्ध नाही. निळोपंतांकडे पूर्वापार देशमुखी वतन होते. १६५७ सालापासून निळोपंत छ. शिवाजी…
दैनंदिन जीवनामध्ये घरोघरी कपडे धुण्यासाठी व सुकविण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या आणि विजेवरती चालणाऱ्या यंत्राला विद्युत धुलाई यंत्र असे म्हणतात. १९०६ मध्ये अल्वा जे. फिशर यांनी विद्युत धुलाई यंत्राची रचना केली. प्रक्षालकमिश्रित…
पेरो, नीकॉला (Perrot, Nicolas) : (१६४४ – १३ ऑगस्ट १७१७). फ्रेंच फर व्यापारी, उत्तर अमेरिकन वसाहतींचा अधिकारी आणि समन्वेषक. पेरो यांचा जन्म फ्रान्सच्या बर्गंडी प्रदेशातील दर्सी येथे झाला असावा. तरुणपणातच…