लँडर, रिचर्ड लेमन (Lander, Richard Lemon) : (८ फेब्रुवारी १८०४ – ६ फेब्रुवारी १८३४). पश्चिम आफ्रिकेतील नायजर नदीचे समन्वेषण करणारे ब्रिटिश समन्वेषक. त्यांचा जन्म इंग्लंडच्या कॉर्नवॉल परगण्यातील ट्रुरो येथे एका…
नाथ संप्रदायातील प्रसिद्ध नऊ नाथ-योगी. नवनाथांच्या सर्व सूचींमध्ये एकवाक्यता नाही. नवनाथ विषयावरील ग्रंथांमध्ये नऊ नावे सर्वच ठिकाणी एकसारखी येत नाहीत. तेव्हा अमुकच नऊ नाथ आद्य नाथसिद्धांपैकी प्रमुख होते, असे दिसून…
समशेरबहादूर : (? १७३४ — १४ जानेवारी १७६१). मराठेशाहीतील एक पराक्रमी वीर. याची मुख्य कामगिरी उत्तर हिंदुस्थानात १७५६ ते १७६१ पर्यंत आढळते. हा पानिपतच्या लढाईत मराठ्यांच्या सैन्यात एका पथकाचा सेनापती…
प्रशासन हा शब्द व्यवस्थापनाच्या संदर्भात वापरला जातो. याचा सर्वसाधारण अर्थ म्हणजे कोणत्याही प्रकारची सेवा देणाऱ्या लोकांची काळजी घेण्याची सामूहिक क्रिया होय. परिचर्या विभागाचे प्रशासन आणि व्यवस्थापन ही एक गुंतागुंतीची प्रक्रिया…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांपैकी नेव्हाडा राज्यातून वाहणारी एक प्रमुख नदी. या नदीची लांबी सुमारे ४८० किमी. असून पाणलोट क्षेत्र सुमारे ४३,६१५ चौ. किमी. आहे. नेव्हाडा राज्यातील ही सर्वांत मोठी नदीप्रणाली असून…
दक्षिण अमेरिका खंडातील अँडीज पर्वतश्रेणीतील एक खिंड. ही खिंड सस.पासून ३,८१० मीटर उंचीवर आहे. उत्तरेकडील अ‍ॅकन्काग्वा (उंची ७,०३५ मी.) हे पश्चिम गोलार्धातील तसेच अमेरिका खंडातील सर्वोच्च शिखर आणि दक्षिणेकडील तूपूंगगातो…
ज्या बालकांना कोणत्याही कारणाने शारीरिक अथवा मानसिक व्यंग असते त्यास उपजत व्यंग किंवा जन्मजात विकृती असे म्हणतात. बाह्य शरीररचनेतील विकृती लगेचच निदर्शनास येतात तसेच अंतर्गत शरीररचनेतील विकृती जन्मानंतर काही तासांत…
अश्विनीकुमार : सूर्य, चंद्र, अग्नी, इंद्र, वरुण, वायू इत्यादी ३३ मुख्य देवतांपैकी ऋग्वेदातील एक महत्त्वाची युग्मदेवता. ते कायम परस्परांसोबत राहतात. देवतांचे वैद्य आणि शल्यविशारद या अनुषंगाने वैदिक साहित्यात त्यांचा उल्लेख…
पृथ्वी, जल, अग्नी, वायू आणि आकाश ही पाच स्थूल महाभूते ज्या सूक्ष्म तत्त्वांपासून उत्पन्न होतात, त्यांना तन्मात्र असे म्हणतात. गंधतन्मात्र, रसतन्मात्र, रूपतन्मात्र, स्पर्शतन्मात्र आणि शब्दतन्मात्र अशी पाच तन्मात्रांची नावे आहेत.…
ज्ञानाचे किंवा कर्माचे साधन म्हणजे इंद्रिय होय. सांख्य आणि योग दर्शनांमध्ये एकूण तेरा इंद्रिये स्वीकारली आहेत. ज्ञानेंद्रिये व कर्मेंद्रिये ही दहा बाह्येंद्रिये आहेत; तर मन, अहंकार व बुद्धी ही तीन…
हिऱ्याला सुंदरता (Beauty), दुर्मिळता (Rarity) व टिकाऊपणा (Durability) या तीन वैशिट्यांमुळे महत्त्व आहे. हिरा पूर्णपणे कार्बन या मूलद्रव्यापासून बनलेला असून ज्ञात असलेल्या नैसर्गिक पदार्थांपैकी सर्वांत कठीण (काठिण्य 10) पदार्थ आहे. सौंदर्य…
पेद्दापल्ली (कोलार; कर्नाटक) गावामध्ये अग्निदलिक खडक (अग्नीमुळे तुकडे झालेला; Pyroclastic) असलेले हे राष्ट्रीय भूवैज्ञानिकीय स्मारक. समानार्थी अर्थाने ह्याला इग्निमबराइट (Ignimbarite) म्हणून सुद्धा ओळखले जाते. परंतु यात फरक हा आहे की,…
फेरोसिमेंटसंदर्भात काम करणाऱ्या विविध संस्थांनी त्याची व्याख्या वेगवेगळ्या पद्धतीने केली आहे. व्याख्या : १) अमेरिकन बुरिओ ऑफ शिपिंग : फेरोसिमेंट हे काँक्रीटचे पातळ आणि अत्यंत प्रबलित कवच असते, ज्यामध्ये स्टील…
फेरोसिमेंट हे एक बहुरूपी आणि बहुगुणी असे अगदी वेगळ्या प्रकारचे बांधकाम साहित्य आहे. ते वापरण्याचे तंत्रज्ञानही पारंपरिक पद्धतीपेक्षा वेगळे आहे. त्यामुळे बांधकाम क्षेत्रात खरोखरीची हरितक्रांती घडते आहे. प्रबलित सिमेंट काँक्रीट…
पदार्थप्रकाराविषयीच्या उपपत्तीचा स्पष्ट प्रारंभ ॲरिस्टॉटल (इ.स.पू. ३८४‒३२२) याच्या तत्त्वज्ञानात आढळतो. आपण वेगवेगळे शब्द किंवा शब्दप्रयोग एकत्र जोडून विधाने बनवितो. अशा शब्दप्रयोगांतून ‘काही’, ‘सर्व’, ‘नाही’ इ. तार्किक शब्दप्रयोग वगळले आणि उरलेले…