प्राचीन ऐतिहासिक स्थळ असलेले कोटलिंगल हे ठिकाण तेलंगण (भूतपूर्व आंध्र प्रदेश) राज्यातील करीमनगर जिल्ह्यात गोदावरी नदीच्या उजव्या तीरावर आहे. या ठिकाणी काही शेतकऱ्यांना शेतीची कामे करतांना काही नाणी सापडली. यांतील…
ग्रहणे: मेटोनचे चक्र : चांद्रमास (Lunar Month) आणि ऋतुवर्ष (Tropical Year) यांचा मेळ घालण्याचे प्रयत्न फार पूर्वीपासून अगदी बॅबिलोनियन काळापासून केले जात होते. परंतु त्यातून विविध प्रकारे मेळ घालण्याचे प्रयत्न…
महाराष्ट्रातील सातवाहनकालीन नाण्यांचा एक प्रसिद्ध संचय. ब्रिटिशकालीन चांदा (सध्याचा चंद्रपूर जिल्हा) जिल्ह्यातील ब्रह्मपुरी तालुक्यातील एका गावातील शेतामध्ये हा नाणेसंचय सापडला (ऑक्टोबर १८८८). ब्रिटिश पोलीस उपअधीक्षक जे. हिगीन्स यांनी सापडलेला हा…
लॉरेंट्झ रूपांतरण समीकरणे : भौतिकशास्त्रात जडत्वनिष्ठ निरीक्षकांना (Inertial Observers) महत्त्वाचे स्थान आहे. असे निरीक्षक स्थिर तरी असतात किंवा एका रेषेत स्थिर एकसमान वेगाने मार्गक्रमण करत असतात. भौतिकशास्त्रातील सारे नियम अशा…
लघुग्रह: क्यूपर पट्टा : नेपच्यूनच्या कक्षेबाहेर कक्षांची माध्यांतरे (Semi Major Axis) असणाऱ्या वस्तूंपैकी इ. स. १९३० ला सापडलेला प्लुटो (Pluto), ही खरे तर क्यूपर पट्ट्यात मिळालेली पहिली वस्तू. परंतु, प्लुटोला…
समुद्रगुप्त : ( इ. स. ३२०–३८०). गुप्त राजघराण्यातील एक थोर व पराक्रमी राजा (कार. ३३५–३७६). पहिला चंद्रगुप्त आणि त्याची राणी लिच्छवी-राजकन्या कुमारदेवी यांचा तो पुत्र होय. गुप्त सम्राटांच्या इतिहासाविषयी माहिती…
सायट्रिक अम्लाचे रेणुसूत्र C6H6O8 असे आहे. याचा रेणुभार १९२.१ ग्रॅ/मोल इतका आहे. याचे IUPAC नाव ३-कार्बॉक्सी-३-हायड्रॉक्सी-१,५-पेंटेनडायोइक अम्ल असे आहे. आढळ : सायट्रिक अम्ल हे नैसर्गिक खाद्य अम्ल असून हे लिंबू,…
होरा किंवा विषुवांश : होरा (विषुवांश किंवा वैषुवांश) हा वैषुविक सहनिर्देशक पद्धतीतील एक सहनिर्देशक आहे. एखादा तारा वैषुविकवृत्ताच्या संदर्भात किती अंश पूर्वेस आहे, हे होरा (विषुवांश) (R. A.) या निर्देशकाने…
कोणतेही गर्भनिरोधक साधन न वापरता शरीरसंबंध आला तरी त्यानंतरही वापरता येण्याजोग्या गर्भनिरोधक औषधांना अथवा साधनांना आपत्कालीन गर्भनिरोधके असे म्हणतात; तर या पद्धतीला आपत्कालीन गर्भनिरोधन असे म्हणतात. यामध्ये शरीरसंबंधानंतर पाच दिवसांपर्यंत…
दीर्घिका वर्गीकरण : हबल आकृती दीर्घिकांचे मुख्यत्वेकरून तीन प्रकार आहेत. लंबगोलाकृती, सर्पिलाकृती आणि अनियमित आकार असलेल्या. यातल्या पहिल्या दोन प्रकारांचे अजून वर्गीकरण होऊन त्याचे काही उपविभाग पडतात. दीर्घिकांचे आकारानुसार वर्गीकरण…
डेकन, कार्ल क्लाऊस फॉन देर (Decken, Karl Klaus Von Der) ꞉ (८ ऑगस्ट १८३३ - २ ऑक्टोबर १८६५). टांझानियातील किलिमांजारो पर्वतावर चढाईचा प्रयत्न करणारे पहिले यूरोपीय, तसेच पूर्व आफ्रिकेत प्रवास…
वैषुविकवृत्त स्थाननिर्देशन पद्धत : आकाश गोलावरील (Celestial Sphere) ग्रह, तारे किंवा अन्य आकाशस्थ वस्तूंचे स्थान निश्चित करण्यासाठी ही पद्धत वापरली जाते. या पद्धतीत वैषुविकवृत्त (Celestial Equator) हे संदर्भ वर्तुळ आहे.…
न्यूझीलंडमधील सर्वांत मोठे, तसेच ओशियॅनातील दुसऱ्या क्रमांकाचे गोड्या पाण्याचे सरोवर. न्यूझीलंडच्या नार्थ (उत्तर) बेटाच्या साधारण मध्यभागी असलेल्या ज्वालामुखी पठारावर सस.पासून ३५७ मी. उंचीवर हे सरोवर स्थित आहे. सरोवराचा आकार साधारण…
दूरदर्शी: परावर्ती परावर्ती प्रकारच्या दूरदर्शीमध्ये एक किंवा अधिक वक्र आणि सपाट आरशांच्या आधारे प्रकाश परावर्तित करून तयार झालेली प्रतिमा, भिंगे वापरून बनविलेल्या नेत्रिकेच्या सहाय्याने वर्धित करून पाहता येते. इसवी सनाच्या…
उत्तर अमेरिका खंडातील मेक्सिको या देशाच्या आग्नेय भागातून वाहणारी एक नदी. या नदीची लांबी सुमारे ६४० किमी. असून पाणलोट क्षेत्र सुमारे ५८,००० चौ. किमी. आहे. एकूण पाणलोट क्षेत्रापैकी उगमाकडील प्रदेशातील…