कासाग्रेन - रिट्चे क्रेशियन परावर्ती दूरदर्शी : कासाग्रेन दूरदर्शीमध्ये मुख्य आरसा (प्राथमिक आरसा) अन्वस्तीय (parabolic) असून, अपास्तिक (hyperbolic) दुय्यम आरसा मुख्य आरशाच्या समोर अशा प्रकारे स्थापित असतो, की अपास्तिक पृष्ठभागाच्या…
ट्रोजन लघुग्रह समूह : मंगळ आणि गुरूच्या ग्रहांच्या दरम्यान लघुग्रहांचा मुख्य पट्टा आहे. लघुग्रहांच्या या मुख्य पट्ट्यात नसणारे काही लघुग्रह ‘ट्रोजन’ म्हणून ओळखले जातात. ग्रहमालिकेतील काही खास जागी असणाऱ्या वस्तूंसाठी…
चंद्राच्या कला : चंद्र हा पृथ्वीचा नैसर्गिक उपग्रह आहे. चंद्र पृथ्वीभोवती लंबवर्तुळाकार कक्षेत परिभ्रमण करीत असतो. पृथ्वी आणि चंद्र हे दोघेही एकमेकांसोबत सूर्याभोवती फिरत आहेत. चंद्र जरी आकाराने गोल चेंडूसमान…
महत्त्वाचे लघुग्रह : सूर्याला सर्वात जवळची कक्षा असलेला लघुग्रह: ‘(४३४३२६) २००४ जेजी ६’ हा लघुग्रह सूर्यापासून सर्वात जवळची कक्षा असणारा लघुग्रह आहे. हा १० मे २००४ ला सापडला आणि कक्षा…
महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील गिरिदुर्ग. रत्नागिरीतील खेड तालुक्यात असलेला हा किल्ला सह्याद्रीच्या मुख्य रांगेखाली असलेल्या उत्तर दक्षिण पसरलेल्या डोंगररांगांवर वसलेला आहे. याच डोंगररांगांवर रसाळगड व सुमारगड हे महत्त्वाचे किल्ले आहेत. दहिवली…
मसूदी, अल् : (८९६ — ९५७). अरब प्रवासी, इतिहासकार व भूगोलज्ञ. त्याचे पूर्ण नाव अबू-अल्-हसन-अली-इब्न हुसेन अल्-मसूदी. तो मुहंमद पैगंबर यांचा सहकारी अब्दुल्लाह इब्न मसूद याचा वंशज होता. अरबी हीरॉडोटस…
नुनीझ, फर्नाओ : (१५००—१५५०). पोर्तुगीज प्रवासी व व्यापारी. १५३५ ते १५३७ या काळात त्याने दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध विजयनगर साम्राज्याच्या राजधानीत वास्तव्य केले. त्याच्या पूर्वायुष्याबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही. नुनीझच्या लेखनातून…
आपल्या दैनंदिन जीवनात विद्युत प्रवाहाचा स्रोत सतत उपलब्ध असणे अतिशय आवश्यक आहे. त्यासाठी शक्ती प्रणाली निरोगी कशी राहील, याची काळजी घेणे जरूरीचे आहे. पारेषण वाहिनी हा विद्युत जालातील प्रमुख घटक…
रसेल, बर्ट्रंड : (१८ मे १८७२—२ फेब्रुवारी १९७०). विसाव्या शतकातील श्रेष्ठ, कदाचित सर्वश्रेष्ठ, पाश्चात्त्य तत्त्ववेत्ते. तत्त्वज्ञानातील विश्लेषणवादी म्हणून ओळखण्यात येणाऱ्या वैचारिक पंथाचा पाया रसेल यांनी जी. ई. मुर (१८७३−१९५८) यांच्या सहकार्याने…
धनिष्ठा नक्षत्र : नक्षत्रचक्रातील धनिष्ठा हे २३ वे नक्षत्र आहे. धनिष्ठा नक्षत्राचे २ चरण मकर राशीत तर २ चरण कुंभ राशीत समाविष्ट आहेत. धनिष्ठेच्या एका बाजूला शर तारकासमूह म्हणजे (Sagitta…
चित्रा नक्षत्र : कन्या राशीतील चित्रा हा सगळ्यात तेजस्वी तारा आहे, ज्याचे पाश्चात्य नाव ‘स्पायका’ (Spica; Alpha Verginis) असे आहे. ‘स्पायका’चा लॅटिन भाषेतील अर्थ गव्हाची लोंबी, जी कन्या राशीतल्या कन्येने…
चंद्रग्रहण : ग्रहणे हा सावल्यांचा परिणाम आहे. चंद्र पृथ्वीच्या सावलीत सापडला की चंद्रग्रहण होते. सूर्याकडून येणारा प्रकाश पृथ्वी अडवते, त्यामुळे पृथ्वीची विरुद्ध दिशेला अवकाशात सावली पडते. या सावलीत सापडायचे असेल…
आश्लेषा नक्षत्र : आश्लेषा हे नक्षत्र-चक्रातील नववे नक्षत्र आहे. वासुकी म्हणजे हायड्रा (Hydra Constellation) या तारकासमूहात या नक्षत्रातील तारे येतात. कर्क (Cancer Constellation) राशीच्या दक्षिणेला आणि लघुलुब्धकाच्या (Canis Minor Constellation)…
आर्द्रा नक्षत्र : आर्द्रा हे नक्षत्र चक्रातील सहावे नक्षत्र आहे. आर्द्रा आणि पुनर्वसू या दोन नक्षत्रांचा मिथुन (Gemini) राशीत अंतर्भाव होतो. आर्द्रा नक्षत्रात सूर्याने प्रवेश केला म्हणजे पावसाळा सुरू व्हायला…
आयनिकवृत्त आणि वैषुविकवृत्त (Ecliptic and Celestial Equator) : पृथ्वी सूर्याभोवती परिभ्रमण करते. परंतु, पृथ्वीवरील निरीक्षकाला सूर्यच आकाशात पश्चिमेकडून पूर्वेकडे एका ठराविक वर्तुळाकार मार्गावर, ताऱ्यांच्या पार्श्वभूमीवर, पुढे पुढे सरकत चाललेला दिसतो.…