अश्विनी-भरणी नक्षत्र : अश्विनी हे नक्षत्र चक्रातील पहिलं नक्षत्र मानलं गेलं आहे. आयनिक वृत्तावरील पश्चिमेस मीन (Pisces), दक्षिणेस तिमिंगल (Cetus), पूर्वेस वृषभ (Taurus), उत्तरेस ययाती (Perseus) आणि त्रिकोण (Triangulum) या…
अमावास्या : चंद्र हा पृथ्वीचा एकमेव नैसर्गिक उपग्रह आहे. चंद्र स्वयंप्रकाशित नाही. सूर्याचा प्रकाश चंद्रावरून परावर्तित झाल्यामुळे आपल्याला चंद्र प्रकाशित दिसतो. चंद्र पृथ्वीभोवती लंबवर्तुळाकार कक्षेत परिभ्रमण करीत असतो. खरे तर…
योगाचे अंतिम लक्ष्य संसारचक्रातून मुक्ती हे आहे. त्यासाठी चित्ताच्या वृत्तींचा निरोध करणे आवश्यक आहे. परंतु, चित्तात एकापाठोपाठ एक उद्भवणाऱ्या अनेक वृत्तींचा निरोध करणे सहजासहजी शक्य नसल्यामुळे चित्ताची एक वृत्ती म्हणजेच…
अब्जांश तंत्रज्ञानाचे संरक्षण क्षेत्रात अनेकविध उपयोग आहेत. या लेखन नोंदीमध्ये यांबाबत संक्षिप्त स्वरूपात माहिती दिली आहे. अब्जांश तंत्रज्ञानाचा सैनिकी क्षेत्रात वापर केल्यास सैनिकांना बहुआयामी संरक्षण मिळून त्यांची लढण्याची क्षमता वाढते.…
नैसर्गिकरीत्या उपलब्ध असलेल्या अब्जांश पदार्थामध्ये जे गुणधर्म मुळीच आढळत नाही असे ‘कल्पनाशक्तीच्या पलीकडचे’ गुणधर्म असलेल्या अब्जांश पदार्थांची निर्मिती करण्यात वैज्ञानिकांनी विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात यश मिळवले. म्हणूनच त्यांनी या पदार्थांना…
अनुराधा नक्षत्र : नक्षत्र चक्रातील अनुराधा हे 17 वे नक्षत्र आहे. वृश्चिक राशीत एकूण तीन नक्षत्रांचा समावेश आहे. अनुराधा, ज्येष्ठा आणि मूळ नक्षत्र. वृश्चिक राशीच्या तारकासमूहाचा आकार दिसायला बरोबर विंचवासारखा…
दिशा, उर्ध्वबिंदू आणि अध:बिंदू (अधोबिंदू) : आकाश निरीक्षण करतांना आपला प्रथम संबंध ‘दिशा’ या संकल्पनेशी येतो. आकाश निरीक्षण करताना आपण उभ्या असलेल्या ठिकाणाहून उत्तर दिशा कोठे येते याचे भान असणे…
आजच्या आधुनिक जीवनात मानवाच्या भौतिक गरजांची पूर्तता करण्यासाठी नवनवीन संसाधनांची गरज प्रचंड प्रमाणात वाढलेली आहे. या संसाधनांमध्ये दूरचित्रवाणी संच, रेडिओ, भ्रमणध्वनी, लॅपटॉप, वाहने, घरातील विविध इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे व इतर गृहोपयोगी…
आयनिकवृत्त सहनिर्देशक पद्धती : आकाशगोलावरील वस्तूंच्या या स्थाननिर्देशक पद्धतीत ‘आयनिकवृत्त’ (Ecliptic) हे संदर्भ वर्तुळ आणि वसंत संपात बिंदू हा आरंभ बिंदू असतो. ग्रह, सूर्य, चंद्र इत्यादी आकाशस्थ वस्तूंचे स्थान आयनिकवृत्तावर…
दिगंश : दिक्‌ + अंश = दिगंश (दिशात्मक अंश), स्थानिक / क्षितिज सहनिर्देशक पद्धतीमधील (Horizon system) दिगंश (Azimuth) आणि उन्नतांश (Altitude) हे दोन सहनिर्देशक (Coordinates) आहेत. दिगंश हे अंशात्मक माप…
पेट्रोलियम खनिज तेलाचे ऊर्ध्वपातन होताना सहसा न उकळणारा जो अवशिष्ट भाग उरतो, त्याचाही इंधन म्हणून वापर होतो. अर्थात हा अवशिष्ट घटक काही प्रमाणात ऊर्ध्वपातित भागात मिसळून वापरला जातो. त्यांच्या काळ्या…
एलपीजी म्हणजेच द्रवीकृत पेट्रोलियम वायू होय. तेल विहिरीतून मिळणाऱ्या खनिज तेलाचे शुध्दिकरण केले असता एलपीजी मिळतो. रासायनिक घटक : एलपीजी हा वायू प्रामुख्याने प्रोपेन (C3H8) आणि ब्युटेन (C4H10) या दोन…
घन, द्रव अथवा वायू रूपातील एक वा अधिक पदार्थांच्या मिश्रणावर तापमान, दाब, विद्राव्यता यांपैकी एका किंवा अधिक गोष्टींचा स्थिर स्वरूपी परिणाम दाखविणाऱ्या आलेखांना समतोलावस्था आकृत्या असे म्हणतात. या आकृत्यांच्या अनुरोधाने…
[latexpage] आर्किमिडीज हे प्रसिद्ध ग्रीक गणिती व संशोधक होते. सिसिलीमधील सेरक्यूज येथे सुमारे इ.स.पू. 287 मध्ये त्यांचा जन्म झाला. त्यांनी पदार्थविज्ञान, अभियांत्रिकी आणि खगोलशास्त्र अशा अनेक विषयांत योगदान दिले. ह्याचसह…
पाश्चात्त्य ज्ञानमीमांसेत पारंपरिक आणि आधुनिक विचारपद्धती असा भेद करण्यात आला आहे. भाषा व भाषेच्या अर्थासंबंधी पारंपरिक तत्त्ववेत्त्यांनी जेथे वरवरचा विचार केला आहे. तेथे आधुनिक तत्त्ववेत्त्यांनी त्याच्या मुळात जाऊन विचार केला…