अलेक्सिव्हिच, स्वेतलाना : (३१ मे १९४८). प्रसिद्ध बेलारशियन शोध पत्रकार, निबंधकार, मौखिक इतिहासलेखक. दुसरे महायुद्ध, सोव्हिएत रशियाचे विघटन, चर्नोबिल दुर्घटना आणि अफगाण युद्ध यातून निर्माण झालेल्या ताणतणावाच्या स्थितीची सत्यान्वेषी मांडणी…
इब्न रुश्द : (?११२६—१० डिसेंबर ११९८). एक अरबी तत्त्ववेत्ते. संपूर्ण नाव अबुल-वलीद मुहंमद बिन अहमद बिन रुश्द. मध्ययुगीन यूरोपात ‘आव्हेरोईझ’ (Averroes) ह्या नावाने ते ओळखले जाई. ‘स्पेनमधील सर्वश्रेष्ठ अरबी तत्त्ववेत्ते’,…
इब्न सीना : (९८०–१०३७). एक अरबी तत्त्वज्ञ व वैद्यकवेत्ते. पूर्ण नाव अबुल अली अल्-हुसेन इब्न अब्दल्ला इब्न सीना. त्यांचे लॅटिन नाव ‘ॲव्हिसेना’ (Avicenna). मुसलमानांमध्ये त्यांना ‘अल्-शेख अल्-रईस’ (विद्वानांचा राजा) मानतात.…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील कॅलिफोर्निया राज्यातील एक निसर्गरम्य शहर. लोकसंख्या ९०,५५५ (२०२०). कॅलिफोर्निया राज्याच्या दक्षिण भागात, पॅसिफिक महासागराच्या सँता मोनिका उपसागराच्या किनाऱ्यावर आणि याच नावाच्या पर्वतश्रेणीच्या पायथ्याशी हे शहर वसले आहे.…
रज्जूमान संघातील पृष्ठवंशी उपसंघात पाठीचा कणा असलेल्या प्राण्यांचा समावेश होतो. पृष्ठवंशी उपसंघामध्ये पाठीचा कणा असलेल्या प्राण्यांची संख्या सुमारे ६९,९६३ एवढी झाली आहे. या उपसंघाचे जबडा नसलले जंभहीन अधिवर्ग व जंभयुक्त…
अप् म्हणजे जल. अपां नपात् ही एक वैदिक देवता आहे. या देवतेच्या नावाचा अर्थ 'जलाचा पुत्र' असा आहे. यालाच अग्नीचे विद्युतरूप असे सुद्धा म्हणतात. ही अंतरिक्ष स्थानातील देवता आहे. ऋग्वेदातील…
घोष, अरविंद : (१५ ऑगस्ट १८७२—५ डिसेंबर १९५०). आधुनिक भारतातील प्रख्यात तत्त्वचिंतक, स्वातंत्र्यवीर, योगी व कवी. जन्म कलकत्ता येथे एका सुसंस्कृत कुटुंबात. आई स्वर्णलतादेवी म्हणजे सुप्रसिद्ध साहित्यिक राजनारायण बोस यांची कन्या.…
मौंट किलिमांजारो. आफ्रिका खंडातील अत्युच्च ज्वालामुखी पर्वत. हा केन्या व टांझानिया यांच्या सीमेवर, नैरोबीच्या (केन्या) दक्षिणेस सुमारे २२५ किमी.वर असून याची पूर्व–पश्चिम लांबी सुमारे १०० किमी. व रुंदी ६५ किमी.…
गेझनिया : (लॅ. गेझनिया स्प्लेंडेन्स; कुल - कंपॉझिटी). एक सुंदर फुलझाड. याच्या ४० प्रजाती असून उगमस्थान दक्षिण आफ्रिका आहे. हे जमिनीलगत वाढणारे अतिबुटके बहुवर्षायू फुल आहे. काही भागात ते हंगामी…
म्यानमारच्या पूर्व-मध्य भागातून वाहणारी एक प्रमुख नदी. म्यानमारमधील शान पठाराच्या पश्चिम कडेवर, यामेदिनच्या ईशान्येस सितांगचा उगम होतो. हे उगमस्थान मंडालेच्या आग्न्येयीस आहे. उगमापासून दक्षिणेस सुमारे ४२० किमी. वाहत जाऊन अंदमान…
प्राचीन नाव जॅकसार्टेझ. मध्य आशियातील किरगिजिस्तान, ताजिकिस्तान, उझबेकिस्तान व कझाकस्तान या देशांचे जलवाहन करणारी एक महत्त्वपूर्ण नदी. नरिन व कारदर्या या दोन नद्यांच्या पूर्व फरगाना खोऱ्यातील नामानगान येथील संगमापासूनचा संयुक्त…
फक्त प्रोजेस्टेरॉन असलेली स्त्रियांसाठीची गर्भनिरोधक अंत:क्षेपणे (Injection) बाजारात उपलब्ध आहेत. नुकतीच ही अंत:क्षेपणे राष्ट्रीय कुटुंब कल्याण कार्यक्रमात समाविष्ट केली गेली आहेत. यात मेड्रॉक्सी प्रोजेस्टेरॉन ॲसिटेट (डेपो प्रोव्हेरा) किंवा नॉरएथिस्टेरॉन ॲसिटेट…
यूरोप खंडातील आल्प्स पर्वतराजीतील आणि स्वित्झर्लंडमधील एक प्रसिद्ध फ्योर्ड प्रकारचे गोड्या पाण्याचे सरोवर. स्वित्झर्लंड देशाच्या मध्यवर्ती भागातील चुनखडीयुक्त तीव्र उताराच्या निसर्गसुंदर डोंगराळ प्रदेशात हे सरोवर आहे. सस.पासून ४३४ मी. उंचीवर…
हार्डिमन, डेव्हिड (Hardiman, Devid) : (ऑक्टोबर १९४७). अंकित जनसमुदाय किंवा निम्नस्तरीय जनसमुदाय अभ्यासाची सुरुवात करणाऱ्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आणि इतिहासकार. त्यांनी अंकित जनसमुदाय अध्ययन दृष्टीकोन विकसीत करण्यासाठी आयुष्यभर कष्ट घेतले. त्यांचा जन्म…
नागर, मालती : (७ एप्रिल १९३३ — १० सप्टेंबर २०११). लोकजीवनशास्त्रीय पुरातत्त्वाचा पाया घालणाऱ्या भारतीय पुरातत्त्वज्ञा. मालती नागर यांनी १९५८ मध्ये सामाजिक मानवशास्त्र आणि १९६१ मध्ये प्रागैतिहासिक पुरातत्त्व यांत एम.…