निकोलो दी काँती (Niccolo de Conti)

निकोलो दी काँती (Niccolo de Conti)

निकोलो दी काँती : (१३९५–१४६९). इटालियन व्यापारी आणि प्रवासी. त्याचा जन्म व्हेनिसमधील किओजिया येथे झाला. आपल्या प्रवासास त्याने बायको व चार मुलांबरोबर सुरुवात केली (१४१९). निकोलोचे लेखन ब्राकिओलिनी पोज्जिओ याने…

नॅप्था (Naphtha)

पेट्रोलियम खनिज तेलातून मिळणाऱ्या विशिष्ट द्रावणात नॅप्थाचा समावेश होतो. या द्रावणात पाच ते दहा कार्बनयुक्त हायड्रोकार्बन रसायने असतात. गुणधर्म : नॅप्थाचा उत्कलनबिंदू ३० — १७०० से. इतका असतो. हे अतिशय…

वंगणशास्त्र (Tribology)

ट्रायबोलॉजी ही विज्ञानातील शाखा घर्षणाशी निगडित आहे. याला वंगणशास्त्र असे म्हणता येईल. ट्रायबोज या ग्रीक शब्दाचा अर्थ घासणे किंवा घासणारे पृष्ठभाग असा आहे आणि त्यावरून ट्रायबोलॉजी हा इंग्रजी शब्द तयार…

लेणी क्र. १, कान्हेरी.

कान्हेरी लेणी (Kanheri Rock-cut caves)

बौद्धमताचे एक प्रसिद्ध केंद्र व मठ. कान्हेरी लेणी मुंबईपासून सु. ३२ किमी., ठाण्यापासून सु. ८ किमी., तर मुंबई उपनगरातील बोरीवलीपासून पुढे ६ किमी. अंतरावर संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानात आहेत. येथे…

झूसी येथील कुषाण काळातील वास्तू-अवशेष.

झूसी (Jhusi)

उत्तर प्रदेशातील एक प्राचीन स्थळ. हे प्रयागराज (जुने अलाहाबाद) शहरापासून पूर्वेस ७ किमी. अंतरावर, गंगा नदीच्या तीरावर गंगा - यमुना संगमाजवळ आहे. या स्थळाला प्राचीन काळात ‘प्रतिष्ठानपूर’ म्हणून संबोधले जात…

शिशुपालगड येथील स्तंभ असलेल्या परिसराचे उत्खनन (२००८).

शिशुपालगड (Sisupalgarh)

भारताच्या ओडिशा राज्यातील एक प्राचीन स्थळ. ते भुवनेश्वर या राजधानीपासून ९ किमी. अंतरावर आहे. गंगावती नदीने वेढलेल्या या तटबंदीयुक्त नगराचा आकार १.१ चौ. किमी. इतका असून, प्रत्येक दिशेस दोन-दोन अशी…

सेंटॉर लघुग्रह (Centaur Asteroids)  

सेंटॉर लघुग्रह :  ‘सेंटॉर’ म्हणजे वरचे अर्धे शरीर मानवी आणि खालचे अर्धे शरीर आणि पाय घोड्याचे असणारा ग्रीक पुराण कथांमधील एक काल्पनिक प्राणी. लघुग्रहांच्या एका गटातील वस्तूंना अशा प्राण्यांची नावे…

लक्ष्मण सिद्राम जाधव (Laxam Sidram Jadhav)

जाधव, लक्ष्मण सिद्राम : (१६ जुलै १९४५ - ०५ जून २०१९). ल.सि. जाधव. मराठी साहित्यातील प्रसिद्ध लेखक. वयाच्या पासष्ठाव्या वर्षी लेखनास सुरुवात करून अल्पावधितच मराठी साहित्यात आपली स्वतंत्र लेखनमुद्रा दर्जांकित…

शहरयार अखलाक मोहम्मदखान (Shaharyar Akhalak Mohammadkhan )

'शहरयार' अखलाक मोहम्मदखान : (१६ जून १९३६-१३ फेब्रुवारी २०१२). भारतीय साहित्यातील सर्वोच्च ज्ञानपीठ पुरस्कार प्राप्त प्रसिद्ध उर्दू कवी. उत्तर प्रदेशातील बरेली जिल्ह्यातील आँवला या गावी एका मुस्लीम राजपूत कुटुंबात जन्मलेले…

दोशी, वालचंद हिराचंद (Doshi, WalchandHirachand) 

दोशी, वालचंद हिराचंद :  (२३ नोव्हेंबर १८८२ – ८ एप्रिल १९५३) एकोणिसाव्या शतकात गुजरातमधील सौराष्ट्र भागातून प्रतिकूल परिस्थितीमुळे दोशी कुटुंब उद्योगासाठी महाराष्ट्रात आले आणि इथेच त्यांनी व्यापार सुरू केला. एका जैन…

डफीन, रिचर्ड (Duffin, Richard)

डफीन, रिचर्ड : (१३ ऑक्टोबर १९०९ ते २९ ऑक्टोबर १९९६) डफीन त्यांनी भौतिकशास्त्रात बी.एस्सी. आणि पीएच्.डी. या पदव्या अमेरिकेतील अर्बाना-शाम्पेनस्थित इलिनॉय विद्यापीठातून मिळवल्या. त्यांच्या प्रबंधाचे शीर्षक ‘Galvanomagnetic and Thermomagnetic Phenomena’…

संबंधात्मक डेटाबेस व्यवस्थात्मक प्रणाली (Relational Database Management System)

संबंधात्मक डेटाबेस व्यवस्थात्मक प्रणाली (आरडीबीएमस) ही डेटाबेस व्यवस्थात्मक प्रणालीचा (डीबीएमएस; डेटाबेस मॅनेजमेंट सिस्टिम) भाग आहे. यात रेखांकित (डिझाईन; Design) स्वरुपात विशिष्ट पद्धतीने संबंधात्मक डेटाबेस तयार करण्यासाठी केला जातो. संबंधात्मक डेटाबेस…

संगणक विषाणू (Computer Virus)

संगणक विषाणू ही संगणकची कार्यप्रणाली पूर्णपणे संगणक आज्ञावलीवर (programme) आधारित असते. विविध कार्य करण्यासाठी विशेष आज्ञावल्या प्रयोगात आणल्या जातात, जर हे कार्य करणाऱ्या आज्ञावल्या ग्रसित झाल्या तर ते संगणकावरील माहितीला…

जहांगीर साबावाला (Jehangir Sabavala)

साबावाला, जहांगीर अर्देशिर : (२३ ऑगस्ट १९२२–२ सप्टेंबर २०११). आधुनिक भारतीय चित्रकार. त्यांचा जन्म मुंबई येथे एका गर्भश्रीमंत पारशी घराण्यात, अर्देशिर पेस्तनजी व मेहेरबाई या दांपत्यापोटी झाला. या घराण्याच्या देणगीतून ‘जहांगीर…

जगदीश स्वामिनाथन् (Jagdish Swaminathan)

स्वामिनाथन्, जे. : (२१ जुलै १९२८–२५ एप्रिल १९९४). श्रेष्ठ भारतीय चित्रकार आणि भारतातील नव-तांत्रिक कलाप्रवाहाचे एक जनक. त्यांचा जन्म संजौली (सिमला) येथे शेतकरी कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील सचिव होते. त्यांची आई…