महाराष्ट्रातील शिवपूर्वकालीन किल्ला. रत्नागिरी जिल्ह्यातील मंडणगड या तालुक्याच्या ठिकाणापासून ३५ किमी. अंतरावर हा किल्ला असून पश्चिम किनाऱ्यावरील सावित्री नदीच्या मुखावर एका उंच भूशिरावर तो वसलेला आहे. हिम्मतगड तसेच फोर्ट व्हिक्टोरिया…
वाघमारे, योगीराज : (१ ऑक्टोबर १९४३). योगीराज देवराव वाघमारे. ज्येष्ठ दलित कथाकार, कादंबरीकार, नाटककार, बालसाहित्यकार म्हणून सर्वपरिचित. जन्म येरमाळा, ता. कळंब, जि. उस्मानाबाद येथे झाला. त्यांनी प्राथमिक शिक्षण जन्मगावी अत्यंत…
जर्मनीच्या नाझी पक्षाचा अध्यक्ष व जर्मनीचा हुकूमशाह ॲडॉल्फ हिटलर (१८८९–१९४५) याचे आत्मचरित्र. पहिल्या महायुद्धानंतर जर्मनीत निर्माण झालेल्या दुरवस्थेच्या पार्श्वभूमीवर या ग्रंथाचे लेखन झाले. पहिल्या महायुद्धात जर्मनीचा नामुष्कीजनक पराभव झाला. त्यामुळे…
पहिल्या महायुद्धातील (१९१४–१९१८) पराभवानंतर हंगेरीचा विजेत्या राष्ट्रांशी झालेला तह (४ जून १९२०). महायुद्धात इंग्लंडच्या नेतृत्वाखालील गटाचा विजय होऊन जर्मनीच्या गटाचा पराभव झाला. या युद्धातील विजेत्या राष्ट्रांनी युद्धोत्तर जगाची पुनर्रचना करण्यासाठी…
भूकंप मार्गदर्शक सूचना ३२ भूकंपादरम्यान इमारतींच्या सुरक्षिततेसाठी त्यांची गुणवत्ता अत्यंत आवश्यक आहे. म्हणूनच भूकंपरोधक इमारतींच्या बांधकामादरम्यान प्रत्येक बाबीच्या गुणनियंत्रणाकडे अतिशय बारकाईने लक्ष देणे आवश्यक आहे. असे न केल्याने इमारतीमधील एखादी…
हॉब्सबॉम, एरिक : (९ जून १९१७ – १ ऑक्टोबर २०१२) सुप्रसिद्ध ब्रिटिश इतिहासकार आणि मार्क्सवादी विचारवंत. त्यांचा जन्म लिओपोल्ड पर्सी हॉब्सबॉम आणि नेली ह्या पोलिश यहुदी दांपत्यापोटी इजिप्त मधील अलेक्झांड्रिया…
फिशर, फ्रिटझ : (५ मार्च १९०८ – १ डिसेंबर १९९९). प्रसिद्ध जर्मन इतिहासकार. त्यांचा जन्म जर्मनीतील बव्हेरीया प्रांतातील लुडविगस्टॅड येथे मॅक्स आणि एमिली फिशर ह्या दांपत्यापोटी झाला. त्यांचे वडील रेलरोड…
पुरातत्त्वीय अवशेषांचा अन्वयार्थ लावण्याची एक पद्धती. चार्ल्स डार्विन (१८०९—१८८२) या निसर्गशास्त्रज्ञांनी सुचवलेल्या उत्क्रांतीच्या सिद्धांताने जीवविज्ञानाखेरीज सामाजिक विज्ञानाच्या अनेक ज्ञानशाखांवर मोठा प्रभाव टाकला. पुरातत्त्वविद्याही त्याला अपवाद नाही. मानवी संस्कृतीच्या अभ्यासात उत्क्रांतीच्या…
पुरातत्त्वीय पुराव्यांमध्ये मिळणाऱ्या परोपजीवींचा अभ्यास करण्याची पद्धती. मानव आणि मानवेतर प्राण्यांत अनेक प्रकारचे परोपजीवी आढळतात. इतर सजीवांचा वापर करून जे सजीव आपले अन्न मिळवतात त्यांना परोपजीवी (parasite) असे म्हणतात. त्यांचा…
प्रक्रियावादी पुरातत्त्वविद्येतील एक भाग. प्रक्रियावादी पुरातत्त्वाच्या कालखंडात (१९५०—१९९०) इंग्लिश पुरातत्त्वज्ञ डेव्हिड क्लार्क (१९३७—१९७६) यांनी ॲनालिटिकल आर्किऑलॅाजी (१९६८) या ग्रंथात पुरातत्त्वीय अवशेषांचा अन्वयार्थ लावण्यासाठी वैज्ञानिक पद्धत विकसित व्हायला हवी, असे सुचवले…
चाइल्ड, व्हेरे गॉर्डन : (१४ एप्रिल १८९२ — १९ ऑक्टोबर १९५७). ऑस्ट्रेलियन-ब्रिटिश पुरातत्त्वज्ञ. त्यांचा जन्म इंग्लिश वंशाचे रेव्हरंड स्टीफन एच. चाइल्ड आणि हॅरिएट एलिझा या दांपत्यापोटी ऑस्ट्रेलियातील न्यू साउथ वेल्स,…
सेंटर फॉर सेल्युलर अँड मोलेक्युलर बायालॉजी : (स्थापना - १९७७) वैज्ञानिक तथा औद्योगिक अनुसंधान परिषद (सीएसआयआर) या केंद्र सरकारच्या संस्थेच्या अंतर्गत हैद्राबाद येथे पेशी आणि रेण्वीय जीवविज्ञान केंद्राची (सेंटर फॉर सेल्युलर…
भूकंप मार्गदर्शक सूचना ३१ जमिनीचे द्रवीभवन : भूकंपाच्या हादर्‍यांमुळे शिथील आणि संपृक्त (saturated) वालुकामय (संसंजनहीन - Cohesionless) जमिनीमध्ये एक विशिष्ट प्रकारची परिस्थिती निर्माण होते. भूकंपाच्या क्षितिज समांतर दिशेतील हालचाली मूळ खडकांकडून…
दक्षिण अमेरिकेतील ब्राझील देशामधील एक प्रमुख शहर, सागरी बंदर व साऊँ पाउलू राज्याची राजधानी. लोकसंख्या ५,२९,५४२ (२०१० अंदाज). ब्राझीलच्या आग्नेय भागात अटलांटिक किनाऱ्यालगत, साऊँ व्हिसेंते बेटावर त्येते नदीकाठी हे वसले…
श्रॉटर, जोसेफ : ( १४ मार्च, १८३७ – १२ डिसेंबर, १८९४ ) जोसेफ श्रॉटर हे जर्मन शास्त्रज्ञ एक नावाजलेले बुरशीतज्ज्ञ होते. त्यांचे शालेय शिक्षण ब्रेसलाउ (पोलंड) येथे झाले. सन १८५५…