आरोग्याच्या दृष्टीने उपयुक्त व औषधी गुणधर्म असलेल्या खनिजांना औषधीय खनिजे संबोधले जाते. प्रामुख्याने आयुर्वेदीय औषधनिर्मितीमध्ये खनिजांचा वापर मोठया प्रमाणात आढळून येतो. आयुर्वेदात या औषधनिर्मितीच्या शास्त्रास रसशास्त्र म्हटले आहे. ऋग्वेद, अथर्ववेद…
स्माल्टाइट हे कोबाल्ट जास्त व आर्सेनिक कमी असणारे खनिज आहे. स्माल्ट ही गडद निळ्या रंगाची काच असून तिच्या संदर्भातून स्माल्टाइट हे नाव आले आहे. याचे स्फटिक घनीय आहेत. मात्र हे…
जमिनीतून खणून काढलेल्या सर्वच नैसर्गिक पदार्थांना सामान्य व्यवहारात खनिज म्हणतात. आपल्या रोजच्या व्यवहारात दगडी कोळसा, शाडू, माती तसेच काचनिर्मितीसाठी वापरली जाणारी सिलिका वाळू किंवा बांधकामात वापरली जाणारी वाळू यांना खनिज…
स्कोलेसाइट हे झिओलाइट गटातील खनिज असून नॅट्रोलाइटशी याचे साम्य आहे. कृत्रिम रीतीने बनविलेल्या या निर्जलीकृत खनिजाला मेटास्कोलेसाइट हे नाव मुळात दिले होते. मात्र तापविले असता हे कृमीप्रमाणे कुरळे होते. यामुळे…
सोडा नायटर हे सोडियमचे खनिज असून ते नायट्राटाइन (Nitratine), चिली सॉल्टपीटर (Chile saltpeter) व नायट्राटाइट (Nitratite) या नावाने ओळखले जाते. त्याच्या निक्षेपालाही चिली सॉल्टपीटर म्हणतात. सोडियम नायट्रेट (Sodium Nitrate) या…
झिओलाइट गटातील हे सिलिकेटी खनिज आहे. याला डेस्माइन (Desmine) असेही म्हणतात. याचे एकनताक्ष, प्रचिनाकार, वडीसारखे व पातळ स्फटिक जुडग्यांच्या रूपात आढळतात. याचे क्रूसाकार जुळे स्फटिकही आढळतात. पाटन (010) परिपूर्ण असून…
गुन्हेगारांच्या वसाहतींचे पुरातत्त्व हा संघर्षांच्या पुरातत्त्वीय अभ्यासाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. त्यात गुन्हेगारांच्या वसाहतींचा पुरातत्त्वीय दृष्टीकोनातून विशेष अभ्यास केला जातो. सर्वसाधारणपणे पंधराव्या शतकापासून विसाव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत यूरोपीय देश जगभरात अनेक…
समाजातील काही महत्त्वपूर्ण घटक व व्यवस्था यांमध्ये समाजहिताच्या बाजूने बदल घडवून आणण्यासाठी अथवा त्यांमध्ये होणाऱ्या समाजघातक बदलांना संघटितपणे विरोध करण्यासाठी समाजातील असंख्य व्यक्ती एकत्र येऊन हेतुपूर्वक केलेला प्रयत्न म्हणजे सामाजिक…
बिनेम, आयरिनि-ज्युल्स : (२८ ऑगस्ट १७९६ - १९ ऑक्टोबर १८७८) बिनेम यांचा जन्म पॅरिस येथे झाला. त्यांचे माध्यमिक शिक्षण मात्र फ्रेंच राज्याचा भाग असलेल्या ब्रग्ज (Brugs) मध्ये पार पडले. पॅरिसला परतेपर्यंत…
येटस्, फ्रॅन्क - (१२ मे १९०२ – १७ जून १९९४) फ्रॅन्क येटस् यांनी परंपरागत ब्रिटीश मध्यमवर्गीय वातावरणात राहून सुरुवातीपासूनच गणितज्ज्ञ म्हणून नाव कमावले. येटस् यांनी शिष्यवृत्ती मिळवून सेंट जॉन कॉलेज, केम्ब्रिज,…
राष्ट्रीय क्षयरोग संस्था (स्थापना –१९५९ ) भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था परिषदेने १९५५ ते ५८ पर्यंत केलेल्या पाहणीनुसार पूर्ण देशभर फुफ्फुसाच्या क्षयाचे प्रमाण वाढत आहे असे आढळून आल्याने १९५९ साली भारतीय शासनाने…
हॉपकिन्स, फ्रेडरिक गॉलंड (२० जून, १८६१- १६ मे, १९४७) हॉपकिन्स यांचा जन्म इंग्लंडमधील ससेक्स (Sussex) प्रांताच्या इस्टबर्न (Eastbourne) या शहरात झाला. लंडनमधील सिटी ऑफ लंडन स्कूल येथून शिक्षणाची सुरुवात करून पुढे…
ले कोर्बुझीर ( ६ ऑक्टोबर १८८७ - २७ ऑगस्ट १९६५ ) : चार्ल्स-एडौड जीनन्नेरड ल चौक्स-दे-फोंड, स्वित्झर्लंड येथे रोजी आणि मृत्यू कॅम्प मार्टिन, फ्रांस येथे झाला. हे २० व्या शतकातील…
हम्फ्री रेपटन आणि रेड बुक्स : हम्फ्री रेपटन [१७५२-१८१८] हे अठराव्या शतकातील इंग्लिश लँडस्केप चळवळीतील एक महत्त्वाचे नाव. भूदृष्यकलेविषयीचे विस्तृत विश्लेषण व लेखन हे त्यांचे योगदान. ‘स्केचेस एंड हिंट्स ऑन लँडस्केप…
भारतीय वास्तुकलेचा इतिहास : इतिहास, संस्कृती व धर्म यात भारतीय वास्तुकलेचे मूळ सापडते. ज्याप्रकारे येथील संस्कृतीचा (civilization) विकास होत गेला, त्याप्रकारे वास्तुकला प्रगत होत गेली. तसेच स्थानिक पातळीवर उपलब्ध असणाऱ्या…