मुखर्जी, ब्रतिंद्रनाथ : (१ जानेवारी १९३४ — ४ एप्रिल २०१३). प्राचीन इतिहास, पुराभिलेखविद्या, नाणकशास्त्र या ज्ञानशाखांतील जागतिक कीर्तीचे तज्ज्ञ संशोधक. ब्रतिंद्रनाथ मुखोपाध्याय या नावानेही परिचित. तसेच ‘बीएनएम’ या टोपणनावाने लोकप्रिय.…
'हाऊस ऑफ होरस' या देवताकुलातील एक प्रमुख प्राचीन ईजिप्शियन देवता. ग्रीकमधील हाथोरची व्युत्पत्ती 'हाथर' अशा नावानेही आढळते. आकाशस्थ देवता, होरस देवता आणि सूर्यदेव राची आई किंवा पत्नी अशा विविध भूमिकांमध्ये…
सुब्बाराव, बेंडापुडी : (१९२१ — २९ मे १९६२). प्रसिद्ध भारतीय पुरातत्त्वज्ञ. त्यांचा जन्म आंध्र प्रदेशातील वॅाल्टेअर (विशाखापट्टनम) येथे झाला. सुब्बाराव यांचे महाविद्यालयीन शिक्षण आंध्र विद्यापीठात झाले. बी. ए. पदवीसाठी त्यांना…
पुरुषोत्तम पाटील : (०३ मार्च १९२८-१६ जानेवारी २०१७). मराठी साहित्यातील ख्यातनाम कवी आणि संपादक. पुरुषोत्तम पाटील यांचे मूळ गाव ढेकू (ता.अमळनेर, जि.जळगाव ).त्यांचा जन्म जळगाव जिल्ह्यातील बहादरपूर (ता.पारोळा) या मामाच्या…
विविध आर्थिक व सामाजिक कारणांसाठी कामगार व इतर आर्थिक दृष्टीने दुर्बल शोषित वर्गांमध्ये झालेल्या झगड्यांचा पुरातत्त्वीय साधने वापरून केलेला अभ्यास म्हणजे वर्गलढ्याचे पुरातत्त्व. याचा संबंध कामगारांशी असल्याने तो औद्योगिक पुरातत्त्वीय…
सोव्हिएत महासंघात असलेल्या कैदी छावण्यांच्या पुरातत्त्वीय अभ्यासाला गुलाग श्रमछावण्यांचे पुरातत्त्व असे म्हटले जाते. हे बंदिछावण्यांच्या पुरातत्त्वीय अभ्यासाचे विशेष क्षेत्र आहे. साहजिकच या क्षेत्रातील संशोधनाची पद्धत बंदिछावण्यांच्या पुरातत्त्वासारखीच आहे [ बंदिछावण्यांचे…
ईजिप्शियन पौराणिक कथांनुसार सेखमेट ही एक युद्धदेवता, आरोग्यदेवता व सौरदेवता असून तिला सिंहिणीच्या रूपात चित्रित केले गेले आहे. फेअरोंच्या रक्षणाचे तसेच युद्धात नेतृत्व करण्याचे कामही या देवतेने केले आहे. ईजिप्शियन…
बंदिछावण्यांचे पुरातत्त्व हा संघर्षांच्या पुरातत्त्वीय अभ्यासाचा एक भाग आहे. एका अथवा अनेक माणसांना एकाच ठिकाणी बंदिवासात ठेवणे म्हणजेच डांबून ठेवणे. यामुळे माणसांच्या हालचालींवर मर्यादा येते. विरोधी मताचे लेखक, कलावंत, वैज्ञानिक…
प्रशियाची (उत्तर-मध्य जर्मनीतील 1947 पूर्वीचे जर्मन साम्राज्य) राजधानी कोनिग्झबर्ग (सध्याचे कलिनिन्ग्राद, रशिया) ह्या शहरातून प्रेगेल नावाची नदी वाहत होती. तिच्या दोन्ही तीरांवर कोनिग्झबर्ग पसरलेले होते. नदीच्या एका तीरावरून दुसऱ्या तीराकडे…
जामखेडकर, अरविंद प्रभाकर : (६ जुलै १९३९). प्राच्यविद्या पंडित तसेच वाकाटककालीन कला व स्थापत्यशास्त्राचे जाणकार म्हणून लौकिक. त्यांचा जन्म नाशिक जिल्ह्यातील मालेगाव येथे झाला. त्यांचे वडील मालेगावच्या शाळेत शिक्षक होते.…
बी. ए. विवेक राय : (८ डिसेंबर १९४६). कर्नाटकातील प्रख्यात लोकसाहित्य अभ्यासक,संशोधक. जन्मस्थळ पुंचा गाव, बंतवाल तालुका, दक्षिण कन्नड,कर्नाटक. दक्षिण कर्नाटकातील मंगलोर स्थित विवेक राय यांनी १९८१ मध्ये म्हैसूर विद्यापीठातून…
काही विशिष्ट मृदा परिस्थितींमध्ये मृदेच्या आकारमानात मोठे बदल होत असतात. उदाहरणार्थ, प्रसरणशील मृदेमध्ये ऋतुमानानुसार मृदेतील आर्द्रतेत होणाऱ्या बदलांमुळे मृदेचे आकारमान फार मोठ्या प्रमाणात वाढते किंवा कमी होते. पावसाळ्यात एका विशिष्ट…
तन्दुलवैचारिक प्रकीर्णकम्‌ : (तंदुलवेयालिय पइण्णयं). अर्धमागधी भाषेतील पंचेचाळीस आगमांच्या दहा प्रकीर्णकातील हे पाचवे प्रकीर्णक आहे. हे प्रकीर्णक गद्य-पद्य मिश्रित आहे. १०० वर्षांचा पुरुष तांदूळाचे दाणे खातो त्या संख्येचा निर्देश करणारे…
भोजनकुतूहल : भोजनकुतूहल हा एक संकलित ग्रंथ असून श्रीरघुनाथसूरी हे ह्या ग्रंथाचे कर्ते होत. हा ग्रंथ साधारण सतराव्या शतकात लिहिला गेला. रघुनाथसुरी ह्यांनी संस्कृतमध्येच नाही तर मराठीतही ग्रंथ लिहिले. त्यांच्या…
ब्रह्मपुराण : ब्रह्मदेवाने दक्षाला सांगितल्यामुळे याला ब्रह्मपुराण हे नाव पडले. हे पुराणाच्या यादीतले पहिले पुराण असल्यामुळे त्याला आदिपुराण म्हटले जाते. हे पुराण इ.स. च्या सातव्या-आठव्या शतकांपूर्वी लिहिलेले असावे व दहाव्या-बाराव्या…