मराठी विश्वकोश

इरेटॉस्थेनस (Eratosthenes)

इरेटॉस्थेनस : (इसवीसन पूर्व २७६ - १९४) इरेटॉस्थेनस यांचा जन्म ग्रीसमधल्या सिरेनी (Cyrene) येथे झाला. प्राथमिक शिक्षण पूर्ण झाल्यावर पुढच्या शिक्षणासाठी ते ॲथेन्स येथे गेले. तिथे त्यांनी झेनो (Zeno), ॲरिस्टोन (Ariston),…

झर्मेलो, अर्नस्ट (Zermelo, Ernst)

झर्मेलो, अर्नस्ट : (२७ जुलै, १८७१ - २१ मे, १९५३) झर्मेलो यांनी१८८९ मध्ये बर्लिनच्या जिम्नॅशियममधून पदवी मिळवली. नंतर त्यांनी बर्लिन, हॅले (Halle) आणि फ्रायबूर्ग (Freiburg) विद्यापीठात गणित, भौतिकशास्त्र आणि तत्त्वज्ञानाचा अभ्यास…

भास्कराचार्य – २ (Bhaskaracharya- 2)

भास्कराचार्य - २ : (इ.स. १११४ – अंदाजे इ.स. ११८५) गणिताचे आदर्श शिक्षक असा नावलौकिक असलेले भास्कराचार्य - २ हे भारतीय गणित परंपरेतील एक अग्रगण्य गणिती मानले जातात. त्यांचा जन्म…

भास्कराचार्य- १ (Bhaskaracharya – 1)

भास्कराचार्य- १ : (अंदाजे इ.स. ६२८ ) भास्कराचार्य-१ यांच्या जन्म-मृत्यूबद्दल निश्चित माहिती उपलब्ध नाही. परंतु त्यांच्या महाभास्करीय, लघुभास्करीय, आणि आर्यभटीयभाष्य या उपलब्ध ग्रंथांवरून ते पाचव्या शतकातील आर्यभटांच्या परंपरेतील उल्लेखनीय गणिती असल्याचा…

बेकर, हेन्री फ्रेडरिक (Baker, Henry Fredric)

बेकर, हेन्री फ्रेडरिक : (३ जुलै १८६६ – १७ मार्च १९५६) बैजिक भूमिती (Algebraic Geometry), आंशिक विकलक समीकरणे (Partial Differential Equations) आणि ली-ग्रुपवर (Lie Group) संशोधन करणारे ते ब्रिटीश गणितज्ञ होते.…

महावीराचार्य (Mahaviracharya)

महावीराचार्य : (अंदाजे इ.स. ८१४ - इ.स. ८७८) महावीराचार्य या नावाने ओळखले जाणारे जैनधर्मीय गणिती महावीर यांचा जन्म केव्हा व कोठे झाला याबद्दल निश्चित माहिती उपलब्ध नाही, परंतु गणितसारसंग्रह या त्यांच्या…

बॅनर्जी, सुदिप्तो (Banerjee, Sudipto)

बॅनर्जी, सुदिप्तो : (२३ आक्टोबर १९७२ ) सुदिप्तो बॅनर्जी यांचा जन्म भारतात, कलकत्ता येथे झाला. कलकत्त्याच्या प्रेसिडेन्सी महाविद्यालयात त्यांनी पदवीचे शिक्षण घेतले. संख्याशास्त्रातील उच्च पदवी त्यांनी इंडियन स्टॅटिस्टिकल इन्स्टिट्यूटमधून मिळवली. त्यानंतर…

बहादुर, रघु राज (Bahadur, Raghu Raj)

बहादुर, रघु राज : (३० एप्रिल १९२४ – ७ जून १९९७) रघु राज बहादुर मूळचे दिल्ली, भारत येथील होत. गणितातील बी.ए. पदवी त्यांनी सेंट स्टीफन्स महाविद्यालयातून मिळवली. प्रथम श्रेणीत आल्यामुळे त्यांना…

बॉक्स, जॉर्ज इ. पी. (Box, George E. P.)

बॉक्स, जॉर्ज इ. पी. : ( १८ आक्टोबर १९१९ – २८ मार्च २०१३ ) जॉर्ज बॉक्स यांचा जन्म इंग्लंडमध्ये झाला. संख्याशास्त्रातील पीएच.डी. आणि डी.एस्सी.या पदव्या त्यांनी लंडन विद्यापीठातून मिळवल्या. आठ वर्षे…

ब्लॅकवेल, डेव्हिड (Blackwell, David)

ब्लॅकवेल, डेव्हिड : (२४ एप्रिल, १९१९ – ८ जुलै, २०१०) इलिनॉयमधील सेन्ट्रॅलिया नांवाच्या छोट्या नगरात, अफ्रिकन दांपत्यापोटी ब्लॅकवेल जन्मले. जरी त्या काळी कृष्णवर्णीयांनी कृष्णवर्णीयांसाठीच्याच शाळेत शिकावे असा संकेत होता, तरी त्यांचे…

वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद, भारत. (Council For Scientific and Industrial Research, CSIR, Delhi.)

वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद, भारत : ( स्थापना १९४२ ) विज्ञान आणि उद्योगाच्या अनुषंगाने विविध क्षेत्रांमध्ये संशोधन करणारी ही भारतातील शिखर संस्था आहे. ही संस्था स्वायत्त्व असून ती सोसायटी कायद्याखाली…

बर्जर, जे. ओ. (Berger, J. O.)

बर्जर, जे. ओ. : (६ एप्रिल १९५० ) बर्जर यांचा जन्म मिनेसोटामधील मिनियापोलीस येथे झाला. शाळेत असताना त्यांना गणित आणि विज्ञान हे दोन्हीही विषय आवडत असत.कॉर्नेल विद्यापीठाने प्रायोगिक तत्त्वावर नव्याने सुरू…

बुफॉ, जॉर्ज-लुईस लेक्लेर्क कोन्त डि (Buffon, Georges-Louis Leclerc, Comte de)

बुफॉ, जॉर्ज-लुईस लेक्लेर्क कोन्त डि : (७ सप्टेंबर १७०७ – १६ एप्रिल १७८८) बुफॉ यांचा जन्म फ्रान्समधील मॉन्टबार्ड (Montbard) येथे झाला. बुफॉ यांचे माध्यमिक शिक्षण डिजन (Dijon) येथील जेसुइट कॉलेज ऑफ…

बोली, आर्थर लायन (Bowley, Arthur Lyon)

बोली, आर्थर लायन : (६ नोव्हेंबर १८६९ – २१ जानेवारी १९५७) बोली यांचा जन्म ग्लाऊस्टरशायरमधील ब्रिस्टल (Bristol) येथे झाला. १८७९ ते १८८८ दरम्यान बोलि लंडनच्या ख्रिस्तस् हॉस्पिटल (Christ’s Hospital) या निवासी…

पन्हाळे-काजी येथील लेणीसमूह.

पन्हाळे-काजी लेणी-समूह (Rock-cut caves at Panhale-Kaji)

रत्नागिरी जिल्ह्यातील प्रसिद्ध ऐतिहासिक स्थळ. दापोलीपासून सु. ३० किमी., तर दापोली-खेड रस्त्यावर वाकवली फाट्यापासून १९ किमी. अंतरावर हे ठिकाण आहे. पन्हाळे गावाच्या दक्षिणेकडील डोंगर-माथ्यावर ‘पन्हाळे’ नावाचा एक दुर्ग आहे. जवळच…