मराठी विश्वकोश

हरिप्रसाद गोरखा राय (Hariprasad Gorakha Ray)

हरिप्रसाद गोरखा राय : (१५ जुलै १९२४ - १४ नोव्हेंबर २००५ ). भारतीय साहित्यातील प्रसिद्ध नेपाळी साहित्यिक. नागालँड राज्यातील कोहिमा हे त्यांचे जन्मस्थान. त्यांना हिंदी, इंग्लिश, ओडिया, नेपाली भाषेचे ज्ञान…

मधुसूदन नरहर देशपांडे (M. N. Deshapande)

देशपांडे, मधुसूदन नरहर : ( ११ नोव्हेंबर १९२० – ७ ऑगस्ट २००८). भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण खात्याचे माजी महानिदेशक, कलेतिहासतज्ज्ञ आणि पुरावास्तूंचे जतनकार. जन्म सातारा जिल्ह्यातील रहिमतपूर येथे झाला. प्राथमिक शिक्षण…

झोरावर चंद बक्षी (Zorawar Chand Bakshi)

बक्षी, झोरावर चंद : (२१ ऑक्टोबर १९२१—२४ मे २०१८). भारतीय भूसेनेतील एक धाडसी, शूर सैनिक आणि महावीरचक्र या लष्करी पदकाचे मानकरी. त्यांचा जन्म लष्करी परंपरा असलेल्या कुटुंबात पाकिस्तानच्या रावळपिंडी जिल्ह्यातील…

व्हर्नी लव्हेट कॅमरन (Verney Lovett Cameron)

कॅमरन, व्हर्नी लव्हेट (Cameron, Verney Lovett) : (१ जुलै १८४४ – २७ मार्च १८९४). विषुववृत्तीय आफ्रिकेच्या पूर्व किनाऱ्यापासून पश्चिम किनाऱ्यापर्यंत प्रवास करणारा पहिला ब्रिटिश समन्वेषक. त्यांचा जन्म इंग्‍लंडच्या दक्षिण किनाऱ्यावरील…

अनोखेलाल मिश्र (Anokhelal Mishra)

मिश्र, पं. अनोखेलाल : (? १९१४ – १० मार्च १९५८). सुप्रसिद्ध भारतीय तबलावादक. त्यांचा जन्म उत्तरप्रदेशातील वाराणसीजवळील ताजपूर, सकलडीहा येथे झाला. त्यांचे वडील बुद्धूप्रसाद मिश्र सारंगीवादक होते. त्यांच्या घरी संगीताची…

नाईकपोड जमात (Naikpod Tribe)

महाराष्ट्र राज्यातील, मुख्यत: गडचिरोली, यवतमाळ व नांदेड या जिल्ह्यांतील, एक जमात. त्यांची वस्ती आंध्र प्रदेश, तेलंगणा आणि कर्नाटक या राज्यांतही आहे. २०११ च्या जनगणनेनुसार यांची लोकसंख्या ३८,६२,००० इतकी होती. त्यांची…

हिमांशु जोशी (Himanshu Joshi)

हिमांशु जोशी : (४ मे १९३५ - २३ नोव्हेंबर २०१८). भारतीय साहित्यातील प्रख्यात हिंदी साहित्यिक. कवी, कादंबरीकार आणि पत्रकार म्हणून त्यांची विशेष ओळख आहे. उत्तराखंड राज्यातील चंपावत जिल्ह्यात जोस्यूडा या…

परिपूर्ण संख्या (Perfect Numbers)

[latexpage] एखाद्या नैसर्गिक संख्येला ज्या धनपूर्णांक शून्येतर संख्यांनी नि:शेष भाग जातो त्या संख्यांना दिलेल्या संख्येचे ‘विभाजक’ असे म्हणतात. उदा., शंभर या संख्येला 1, 2, 4, 5, 10, 20, 25, 50…

नायट्रोबेंझीन (Nitrobenzene)

नायट्रोबेंझीन हे पिवळट रंगाचे, तेलकट द्रव आहे. याला ऑइल ऑफ मिरबेन असेही म्हणतात. हे संयुग बेंझीनपासून तयार करतात. त्याला कडू बदामाच्या तेलासारखा वास असतो. इतिहास : १८३४ साली जर्मन रसायनशास्त्रज्ञ…

समाश्रयण (Regression)

[latexpage] दोन चलांमधील सहसंबंध गुणांक तीव्र असेल तरच समाश्रयणाची चर्चा करणे योग्य ठरते. दोन चलांमधील संबंधाचे समीकरण समाश्रयणाद्वारे मांडता येते. मुख्यतः ह्याचा उपयोग पूर्वानुमान शास्त्रात होतो. पूर्वानुमान म्हणजे घटना घडाण्याच्या…

केल्व्हिन तापमानश्रेणी (Kelvin scale)

[latexpage] केल्व्हिन अथवा निरपेक्ष (absolute) तापमानश्रेणी प्रामुख्याने शास्त्रीय विषयात पदार्थांचे तापमान मोजण्यासाठी वापरण्यात येणारी तापमानश्रेणी आहे. ह्या तापमानश्रेणीचा प्रस्ताव लॉर्ड केल्व्हिन विल्यम टाॅम्सन (Lord Kelvin William Thomson) यांनी मांडला आणि…

थायमॉल (Thymol)

थायमॉल हे ओवा (ट्रॅकिस्पर्मम ॲम्मी, Trachyspermum ammi), रानतुळस (ऑसिमम ग्रॅटिसिमम, Ocimum gratissimum), पुदिना (थायमस व्हल्गॅरिस एल., Thymus Vulgaris L.) इ. वनस्पतींच्या बाष्पनशील तेलामध्ये सापडते. अशा तेलांपासून थायमॉल मोठ्या प्रमाणावर मिळविता…

इग्वाना (Iguana)

पृष्ठवंशी संघाच्या सरीसृप वर्गाच्या (Reptilia) स्क्वॅमाटा-सरडा (Squamata-Lijzard) गणातील इग्विनिआ (Iguania) उपगणातील इग्वानिडी (Iguanidae) कुलातील सरड्यासारखा दिसणारा परंतु, त्याच्यापेक्षा मोठा प्राणी. इग्वानाच्या ८ प्रजाती व सु. ३० जाती आहेत. त्याच्या इग्वाना…

मीटर (Metre)

[latexpage] मीटर (m) हे दोन स्थानांमधील अंतर मोजण्याचे मेट्रिक पद्धतीतील मुख्य एकक आहे. सामान्यपणे विज्ञानाच्या विविध शाखांमधील कामकाजात मीटर या एककाचा वापर केला जातो. तसेच काही देशांचा अपवाद वगळता जगभर…

बादल महाल आणि त्यामागे दिसणारा कीर्तिदुर्ग.

चंदेरी संस्थान (Chanderi Dynasty)

मध्य प्रदेशातील एक प्रसिद्ध प्राचीन संस्थान. विंध्यांचल पर्वतरांगेच्या बुंदेलखंड भागातील अशोकनगर जिल्ह्यातील चंदेरी हे शहर चंद्रगिरी आणि चंद्रपूरम या नावांनीही परिचित आहे. लोकसंख्या सु. ३३,०८१ (२०११). श्रीकृष्णाचा आतेभाऊ शिशुपाल याने…