ॲपोलोनियस रोडियस : (जन्म.इ. स. पू. २९५). ग्रीक कवी आणि व्याकरणकर्ता आणि ग्रंथपाल. जन्म ग्रीसमधील शेड्स येथे. लायब्ररी ऑफ ॲलेक्झांड्रिया येथे त्याने संशोधक आणि ग्रंथपाल म्हणून काम केले.आर्गोनाउटिका या महाकाव्यलेखनासाठी…
ॲरिस्टोफेनीस : (सु. ४४६-३८६ इ. स. पू.). एक ग्रीक सुखात्मिकाकार.‘ॲरिस्टोफेनीसला सुखात्मिकेचा जनक’ आणि ‘प्राचीन सुखात्मिकेचा राजा’ असे म्हटले जाते. जन्म अथेन्स येथे. त्याच्या पित्याचे नाव फिलिपॉस व आईचे झेनोडोरा. ईजायना…
पश्चिमी संगीतातील काउंटरपॉइंटचा (एकाचवेळी एकापेक्षा अधिक सुसंगत रचनांची प्रस्तुती) एक प्रकार. ह्या प्रकारात अनुकरणाचे तत्त्व अत्यंत काटेकोरपणे पाळलेले असते. ह्या संगीतप्रकारात केलेल्या रचनेच्या आरंभीच्या भागाचे अनुकरण नंतरचे सर्व भाग करीत…
एक पश्चिमी तंतुवाद्य. सुमारे पंधराव्या शतकापासून अठराव्या शतकापर्यंत आणि पुन्हा विसाव्या शतकात वापरात आलेले हे वाद्य आहे. याची उत्क्रांती मानोकॉर्डपासून झाली. १४०४ मध्ये या वाद्यनामाचा पहिल्यांदा वापर झाला. हळूहळू सप्तकांच्या…
ऑरेटोरिओची काटेकोर व्याख्या करणे अवघड आहे कारण वेगवेगळ्या देशांत, वेगवेगळ्या काळी ह्या संज्ञेचा अर्थ वेगवेगळ्या प्रकारे लावण्यात आलेला आहे. तथापि ऑरेटोरिओच्या प्रचलित स्वरूपावरून त्याची सर्वसाधारण वैशिष्ट्ये जाणवतात. ती अशी :…
हिंदुस्थानी संगीतात ज्या काही थोड्या संकल्पना वादविषय ठरत आल्या आहेत, त्यांत ‘घराणे’ ही प्रमुख संकल्पना होय. धृपद, ख्याल, ठुमरी यांसारखे गायनप्रकार असोत सतार, तबला इ. वाद्ये असोत किंवा नृत्यकला असो…
(फ्ल्युइडायझेशन). द्रायू म्हणजे द्रव व वायू या दोन्ही पदार्थांचे संयुक्तपणे वर्णन करणारी संज्ञा. दोनही पदार्थांचा प्रवाहीपणा हा गुणधर्म समान असल्याने त्यांचे एकत्रीकरण करणे श्रेयस्कर ठरते. घन कणांना प्रवाहीपणा नसतो. बारीक…
चेंबरलिन, आर्थर नेव्हिल : (१८ मार्च १८६९ – ९ नोव्हेंबर १९४०). ब्रिटिश मुत्सद्दी आणि १९३७ ते १९४० या काळातील इंग्लंडचा पंतप्रधान. एजबॅस्टन (बर्मिंगहॅम) येथे जन्म. धातुविज्ञान, वाणिज्य व अभियांत्रिकी ह्या विषयांचे…
जॉर्ज, तिसरा : (४ जून १७३८—२९ जानेवारी १८२०). हॅनोव्हर घराण्यातील ग्रेट ब्रिटन व आयर्लंडचा १७६०—१८२० या काळातील राजा. त्याचा जन्म लंडन येथे झाला. वडील फ्रेडरिक लूई (प्रिन्स ऑफ वेल्स) तो…
डुफ्लो, एस्थर (Duflo, Esther) : (२५ ऑक्टोंबर १९७२). प्रसिद्ध फ्रेंच-अमेरिकन अर्थशास्त्रज्ञ आणि अर्थशास्त्रातील नोबेल स्मृतीपुरस्काराचे सहमानकरी. जगातील दारिद्र्य निर्मूलनासाठीच्या प्रायोगिक दृष्टीकोनाबद्दलच्या संशोधनासाठी दुसरे अर्थतज्ज्ञ व त्यांचे पती अभिजित बॅनर्जी आणि…
मानवाचा देह (पिंड, क्षेत्र किंवा शरीर) हे एक अद्भुत अस्तित्व आहे. सृष्टीतील पंचभौतिक पदार्थांचे ज्ञान प्राप्त करून घेण्यासाठी त्याची पाच ज्ञानेंद्रिये उपयोगी पडतात, हे जसे खरे आहे त्याचप्रमाणे हेही खरे…
काही विशिष्ट परिस्थितीमध्ये पाण्याचे शुद्धीकरण करून देऊ शकणारी आटोपशीर आणि सहज हलवता येण्यासारखी यंत्रणा म्हणजे आवेष्टित जल संस्करण संयंत्र (Package Water Treatment Plants). ह्या यंत्रणेचा उपयोग पूर, भूकंप किंवा इतर…
एकविसाव्या शतकातील औद्योगिकीकरण आणि शहरीकरणामुळे निसर्गातील माती, पाणी व वातावरणातील प्रदूषण वाढत आहे. औद्योगिकीकरणामुळे निर्माण होणार्‍या मातीच्या प्रदूषणाचे निवारण करण्यासाठी सूक्ष्मजीवाणूंचा वापर हा एक प्रभावी उपाय आहे. हा उपाय जागच्या…
सोमशेखर शर्मा, मल्लमपल्ली : (१८९१- ७ जानेवारी १९६३). तेलुगू साहित्यिक आणि इतिहासाभ्यासक.आंध्र प्रदेशातील पश्चिम गोदावरी जिल्ह्यातल्या मिनुमिंचीलिपडू ह्या गावी एका कनिष्ठ मध्यमवर्गीय कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. चिलकमर्ती लक्ष्मीनृसिंहम् पंतुलु ह्यांनी…
सोबती, कृष्णा : (१८ फेब्रुवारी १९२५ - २५ जानेवारी २०१९ ). प्रसिध्द हिंदी कादंबरीकार व कथालेखिका. गुजरात ( पश्चिम पंजाब, पाकिस्तान) येथे एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात त्यांचा जन्म झाला. त्यांचे आरंभीचे…