मराठी विश्वकोश

सर धनजीशा कूपर (Sir Dhanjisha Cooper)

कूपर, सर धनजीशा : (२ जानेवारी १८७८–२९ जुलै १९४७). स्वातंत्र्यपूर्व काळातील मुंबई प्रांताचे पहिले प्रधानमंत्री. ते पारशी समाजातील होते. त्यांचे वडील बोमनजी इर्जीभाई कूपर सातारा येथील शासकीय मद्य गोदामात सुतारकाम…

नाईकी (Nike)

ग्रीक पुराकथेतिहासामध्ये नाईकी ही विजयाची देवता म्हणून प्रचलित आहे. टायटन पॅलेस आणि सरिद्देवता स्टिक्स यांच्या पाच अपत्यांपैकी एक होय. ही नेहमी स्त्रीदेवता म्हणून वर्णिली जाते. टायटनविरुद्धच्या लढाईमध्ये तिने देवांना साहाय्य…

घोसाळे (Sponge Gourd)

घोसाळे : (हिं. घिया तोरी; गु. तुरिया, गिलका; क. तुप्पहिरेकाई; सं. राज कोष्टकी; इं. स्पंज गोर्ड, बाथ स्पंज; लॅ. लुफा एजिप्टिका ; कुल-कुकर्बिटेसी). ही वर्षायू (एक वर्ष जगणारी) वेल मूलतः…

झेंडू ( African Marygold )

झेंडू : (मखमल; हिं. गुलजाफरी, गेंद; सं. स्थूलपुष्प; इं. आफ्रिकन मॅरीगोल्ड; लॅ. टॅजेटस इरेक्टा; कुल-कंपॉझिटी). ही वर्षायू (एक वर्ष जगणारी) ओषधी मूळची मेक्सिकोमधील असून हिचे विविध प्रकार बागेमधून सर्वत्र शोभेकरिता…

डबल बीन (Double Bean)

डबल बीन : (डफळ; हिं. सेम; इं. लिमा बिन, बर्मा बीन, रंगून बीन; लॅ. फॅसिओलस ल्युनॅटस ;कुल-लेग्युमिनोजी-पॅपिलिऑनेटी). मोठ्या शहरांच्या आसपास विक्रीसाठी आणि बंगाल बगीच्यात भाजीसाठी शेंगा आणि बियांसाठी लागवड करण्यात…

कोलकलूरी इनाक (Kolakaluri Enoch)

इनाक,कोलकलूरी : (१ जुलै १९३९). प्रसिद्ध भारतीय तेलुगू साहित्यिक. भाषा अभ्यासक आणि अध्यापक म्हणून ते सर्व परिचित आहेत. तेलुगू साहित्यात दलित, स्त्रीवादी, अल्पसंख्यांकवादी आणि आदिवासी लेखक अशी अनेक अंगांनी त्यांची…

आप्पासाहेब पवार (Appasaheb Pawar)

पवार, आप्पासाहेब गणपतराव : (५ मे १९०६ –३० डिसेंबर १९८१). महाराष्ट्रातील एक शिक्षणतज्ज्ञ, मुरब्बी प्रशासक, मराठ्यांच्या इतिहासाचे ख्यातकीर्त संशोधक आणि कोल्हापूरच्या शिवाजी विद्यापीठाचे शिल्पकार. महाराष्ट्र राज्याचे ते पहिले शिक्षण संचालक…

लेणी क्र. १० मधील नहपानाचा कोरीव लेख, पांडव लेणी, नाशिक.

नहपानाचा कोरीव लेख (Nashik Inscription of Nahapan)

क्षहरात वंशाचा राजा नहपान याचा प्रसिद्ध प्राचीन कोरीव लेख. महाराष्ट्रातील नाशिक शहरापासून सु. ९ किमी. अंतरावर नैर्ऋत्य दिशेला त्रिरश्मी टेकडीवरील असलेल्या पांडव लेणी समूहात हा अभिलेख आहे. येथील लेणी क्र.…

पंचकोश (Panchakosha)

पंचकोश ही आध्यात्मिक आणि योगशास्त्रीय संकल्पना तैत्तिरीयोपनिषदातील दुसर्‍या व तिसऱ्या अध्यायात वर्णिली गेली आहे. त्यामुळे या उपनिषदात या संकल्पनेचा उगम दिसून येतो. संकल्पनेचे स्वरूप : आपले अस्तित्व हे पाच कोशांचे बनलेले असते. या संकल्पनेच्या अनुषंगाने…

भौगोलिक माहिती प्रणाली आणि भूमाहिती विज्ञान (Geographic Information System & Geoinformatics)

पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील अथवा पृष्ठभागासंबंधित कोणत्याही भौगोलिक माहितीचे संग्रहण, संकलन, संघटन आणि विश्लेषण, विशेष आज्ञावलीच्या साहाय्याने करणाऱ्या संगणकीय प्रणालीला भौगोलिक माहिती प्रणाली (GIS) म्हणतात. रॉजर टॉम्लिन्सन यांनी १९६० मध्ये कॅनडाच्या शासनासाठी…