मराठी विश्वकोश

नारा कालखंडातील साहित्य (literature of nara period)

नारा कालखंडातील साहित्य : जपानच्या इतिहासामध्ये इ.स. ७१० ते ७९४ या दरम्यानचा नारा कालखंड हा वास्तुकला, साहित्य आणि धर्म या दृष्टीने अत्यंत महत्वाचा कालखंड आहे. या कालखंडात नारा हे शहर…

सेनेगल नदी (Senegal River)

पश्चिम आफ्रिकेतील प्रमुख नदी. ती गिनी, माली या देशांतून तसेच सेनेगल-मॉरिटेनिया या देशांच्या सरहद्दीवरून वाहत जाऊन पश्‍चिमेस अटलांटिक महासागराला मिळते. तिची लांबी १,६४१ किमी. व जलवाहन क्षेत्र ४,५०,००० चौ. किमी.…

संस्तारक (Sanstarak)

संस्तारक : संथारग.अर्धमागधी भाषेतील पंचेचाळीस आगमांच्या दहा प्रकीर्णकातील (संग्रह) संस्तारक प्रकीर्णक हे सहावे प्रकीर्णक आहे. संथारग म्हणजे शय्या, अंतिम समयीच्या शय्येचे महत्त्व यात सांगितले आहे. यात १२३ गाथा आहेत. तृणाचे…

योझेफ पाउल गोबेल्स (Joseph Goebbels)

गोबेल्स, योझेफ पाउल : (२९ ऑक्टोबर १८९७ – १ मे १९४५). जर्मनीतील नाझी पक्षाचा प्रमुख प्रचारक व मुत्सद्दी. ऱ्हाइनलँडमधील राइट ह्या गावी एका मजूर कुटुंबात जन्म. लहानपणी अंगवधाच्या झटक्यामुळे तो एका…

पुथूसरी रामचंद्रन पिल्लई (Puthussery Ramachandran Pillai)

पिल्लई, पुथूसरी रामचंद्रन : (२३ सप्टें. १९२८) मल्याळम भाषेतील एक सुप्रसिद्ध भारतीय कवी आणि भारतीय द्राविडी भाषाशास्त्रज्ञ. त्यांनी तीन दशकाहून अधिक काळ शैक्षणिक क्षेत्रात प्राध्यापक म्हणून संशोधन आणि अध्यापनाचे कार्य…

उमाजी नाईक (Umaji Naik)

उमाजी नाईक : (७ सप्टेंबर १७९१–३ फेब्रुवारी १८३२). एक प्रसिद्ध क्रांतिकारक. एकोणिसाव्या शतकाच्या प्रारंभी घडून आलेल्या रामोशांच्या उठावात उमाजी नाईक यांचे नेतृत्व महत्त्वाचे होते. त्यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील भिवडी (ता.…

आर्क्टिक परिषद (Arctic Council)

आर्क्टिक परिषद हा आर्क्टिक देश, आर्क्टिक मूलनिवासी समुदाय आणि इतर आर्क्टिक रहिवासी यांच्यातील ‘शाश्वत विकास’ आणि ‘पर्यावरणीय संरक्षण’विषयक सहकार्याला आणि समन्वयाला चालना देणारा आंतर-शासकीय मंच होय. ही परिषद १९९६ साली…

घरगुती सांडपाणी : शुद्धता पातळी ( Household Wastewater : Level of Purity)

घरगुती सांडपाणी कोणत्या पातळीपर्यंत शुद्ध करावे हे त्याच्या पुढील उपयोगांवरून ठरते. उदा., ते नदीत सोडावयाचे असले तर त्यामधील दूषितकांची कमाल मर्यादा ही सहसा प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून किंवा स्थानिक वापर ह्यांवरून…

त्रिकोणाचे क्षेत्रफळ (Area of Triangle)

[latexpage] त्रिकोणाचे क्षेत्रफळ म्हणजे त्रिकोणाच्या आंतरभागाचे (प्रतलखंडाचे; त्रिकोणी क्षेत्राने व्यापलेल्या प्रतलाच्या तुकड्याचे) क्षेत्र मापन होय. (प्रतल म्हणजे सपाट पृष्ठभाग आणि प्रतल खंड म्हणजे सपाट पृष्ठभागाचा मर्यादित तुकडा) आकृती १ मध्ये…

कॅप्टन जॉन स्मिथ (Captain John Smith)

स्मिथ, कॅप्टन जॉन (Smith, Captain John) : (? जानेवारी १५८० — २१ जून १६३१). ब्रिटिश समन्वेषक, सैनिक, साहसी व्यक्ती, मानचित्रकार व लेखक. त्यांचा जन्म इंग्लंडच्या लिंकनशर परगण्यातील विलबी येथे एका शेतकरी कुटुंबात…

बाबु गुलाबराय (Babu Gulabrai)

गुलाबराय, बाबु : (१७ जाने १८८८ - १३ एप्रिल १९६३). भारतीय हिंदी साहित्यातील समर्थ निबंध लेखक. हिंदी भाषेत तत्त्वज्ञानपर विचारांची मांडणी करणारा पहिला लेखक म्हणून बाबु गुलाबराय यांची ओळख आहे.…

मिर्झा राजा जयसिंह (Mirza Raja Jai Singh I)

मिर्झा राजा जयसिंह : (१५ जुलै १६११–२८ ऑगस्ट १६६७). मोगलांचे राजकार्यधुरंधर, मुरब्बी व निष्ठावान सेनापती. राजस्थानातल्या अंबरच्या राजघराण्यात जन्म. महाराजा जयसिंह (जयसिंग) वयाच्या दहाव्या वर्षी अंबरच्या गादीवर बसले. स्वतःला श्रीरामांचा…

फ्रांस्वा प्येअर गीयोम गीझो (Francois Guizot)

गीझो, फ्रांस्वा प्येअर गीयोम : (४ ऑक्टोबर १७८७—१२ ऑक्टोबर १८७४). सुप्रसिद्ध फ्रेंच इतिहासकार आणि मुत्सद्दी. त्याचा जन्म नीम (दक्षिण फ्रान्स) येथील मध्यमवर्गीय प्रॉटेस्टंट कुटुंबात झाला. त्याचे वडील वकिली व्यवसाय करीत होते.…

विपरीतकरणी (Viparita-karani)

हठयोगात निर्देश केलेल्या मुद्रांपैकी विपरीतकरणी ही एक मुद्रा आहे. या मुद्रेचा उपयोग आसन म्हणूनही केला जातो. विपरीत म्हणजे उलटे व करणी म्हणजे करण्याची क्रिया. या मुद्रेत मस्तक खाली व पाय…

घरगुती सांडपाणी : शुद्धीकरण (Household wastewater : Purification)

ज्याप्रमाणे पाणीपुरवठा प्रकल्पाचे १) पाण्याचे साठवण, २) पाण्याचे शुद्धीकरण केंद्रापर्यंत वहन, ३) शुद्धीकरण आणि ४) वितरण हे भाग असतात, त्याचप्रमाणे सांडपाणी प्रकल्पाचे १) सांडपाण्याचे संकलन, २) शुद्धीकरण केंद्रापर्यंत वहन, ३)…