काँदीयाक, एत्येन बॉनो दे : (३० सप्टेंबर १७१५—३ ऑगस्ट १७८०). प्रबोधनकालीन फ्रेंच तत्त्ववेत्ता. त्याचा जन्म फ्रान्समधील ग्रनॉबल येथे एका कायदेपंडित घराण्यात झाला. सुरुवातीस त्याने धर्मोपदेशकाचा पेश पत्करला; पण त्याला धर्मशास्त्रापेक्षा…
कॉलिंगवुड, रॉबिन जार्ज : (२२ फेब्रुवारी १८८९—९ जानेवारी १९४३). ब्रिटिश तत्त्ववेत्ता आणि इतिहासकार. जन्म कॉनिस्टन (उत्तर लॅंकाशर) येथे. त्याचे शिक्षण रग्बी आणि ऑक्सफर्ड येथे झाले. १९३४ मध्ये ऑक्सफर्ड विद्यापीठातील तत्त्वमीमांसेचा…
किर्केगॉर, सरेन : (५ मे १८१३—११ नोव्हेंबर १८५५). हा डॅनिश धर्मविषयक तत्त्वचिंतक, डेन्मार्कची राजधानी कोपनहेगन येथे एका सधन कुटुंबात जन्मला व त्याचे सर्व आयुष्य तेथेच गेले. १८४० साली त्याने धर्मशास्त्रातील…
क्रोचे, बेनीदेत्तो : (२५ फेब्रुवारी १८६६—२० नोव्हेंबर १९५२). इटालियन समीक्षक, तत्त्वज्ञ व लेखक. त्याचा जन्म इटलीमधील आब्रुत्सी भागातील पेस्कासेरोली येथे झाला. रोममध्ये घालविलेला थोडासा काळ वगळला, तर क्रोचेचे सर्व आयुष्य नेपल्स…
![Read more about the article तुष्टि [Contentment (positive and negative)]](https://marathivishwakosh.org/wp-content/uploads/2019/12/तुष्टि-300x220.jpg?x16099)
तुष्टी या शब्दाचा शब्दश: अर्थ संतोष व समाधान असा आहे. सांख्यदर्शनामध्येही हा शब्द याच अर्थाने परंतु एक पारिभाषिक संज्ञा म्हणून येतो. सांख्यदर्शनानुसार महत् (बुद्धी) या तत्त्वाचे धर्म, अधर्म, ज्ञान, अज्ञान,…
वर्तमान, भूत, भविष्य, तास, मिनिट, सेकंद, वर्ष, महिने, दिवस इत्यादी अनेक शब्दांद्वारे आपण काळाविषयी व्यवहार करीत असतो. ‘काल’ या तत्त्वाविषयी सर्व भारतीय दर्शनांमध्ये विशेषत्वाने विचार करण्यात आलेला आहे. महर्षि पतंजलींनी…
श्री गुलाबराव महाराज : (६ जुलै १८८२—२७ सप्टेंबर १९१५). महाराष्ट्रातील विद्वान तत्त्वज्ञ, संत व थोर विचारवंत. त्यांचे पूर्ण नाव गुलाबराव गोंदुजी मोहोड असून त्यांचा जन्म अलोका व गोंदुजी या दांपत्यापोटी…
ला फाँतेन, डेनिस अँटनी : (१७ सप्टेंबर १९२९—६ एप्रिल २०११). भारताचे भूतपूर्व हवाई दल प्रमुख. जन्म मद्रास येथे. वडील स्वातंत्र्यपूर्व काळात सैन्यात मेजर होते. ला फाँतेन यांनी नवी दिल्ली येथील…
लतिफ, इद्रिस हसन : ( ९ जून १९२३—३० एप्रिल २०१८). भारताचे भूतपूर्व हवाई दल प्रमुख. जन्म हैदराबाद (आंध्र प्रदेश) येथे. शिक्षण हैदराबादच्या निजाम कॉलेजमध्ये झाले. पुढे संरक्षण सेवा महाविद्यालय, वेलिंग्टन (तमिळनाडू) येथून पदवी…
मेहता, उषा : (२५ मार्च १९२०–११ ऑगस्ट २०००). छोडो भारत आंदोलनातील सक्रिय स्वातंत्र्यसेनानी व प्रसिद्ध गांधीवादी कार्यकर्त्या. त्यांचा जन्म गुजरातमधील सुरतजवळील सारस या गावी झाला. वयाच्या पाचव्या वर्षी साबरमती आश्रमात…
व्योगोट्स्की, लेव्ह सेमेनोव्हिच (Vygotsky, Lev Semyonovich) : (५ किंवा १७ नोव्हेंबर १८९६ – ११ जून १९३४). प्रख्यात रशियन शिक्षणतज्ज्ञ, भाषाशास्त्रज्ञ व तत्कालीन रशियामधील नव्या मानसशास्त्रीय विचारधारेचे प्रणेते. त्यांचा जन्म ओर्शा…
चेंचुवार, चेंच्वार. प्रामुख्याने आंध्र प्रदेश राज्यातील नल्लमलईच्या जंगलामध्ये वास्तव्यास असलेली एक आदिवासी जमात. या राज्याशिवाय ओडिशा, कर्नाटक, तेलंगणा या राज्यांतही यांचे वास्तव्य आढळते. आंध्र प्रदेशातील कुर्नूल, गुंतूर, चित्तूर, प्रकाशम या…
ज्ञानसंपादनाची सुरुवात लहान मूल आणि सभोवतालचे पर्यावरण यांच्यातील आंतरक्रियेतून होत असते. काही नवीन दिसले की, मूल त्या दिशेने स्वत:चे डोळे फिरवते. तसेच आवाज आला की, त्या बाजूने लक्ष देते. चव…
कारले : (हिं.कारेला; गु.कारेलो; क.हागलकाई; सं.कंदुरा, करवल्ली, सुषवी; इं.कॅरिलाफ्रुट, बिटर गोर्ड; लॅ. मॉमोर्डिका चॅरॅंशिया, कुल-कुकर्बिटेसी). या वर्षायू (एक वर्ष जगणाऱ्या) वेलीची बरीच लागवड भारत, मलाया, चीन, श्रीलंका, आफ्रिकेतील उष्ण प्रदेश,…
डाळीच्या धान्याची बहुतेक सर्व पिके इतिहासपूर्व कालापासून लागवडीखाली आहेत. त्यांचे बी भरडल्यास त्याच्यावरील टरफल निघून जाऊन प्रत्येक दाण्याच्या दोन - दोन डाळिंब्या होत असल्यामुळे त्यांना डाळीची धान्ये (द्विदल धान्ये) म्हणतात.…