मराठी विश्वकोश

तलवार मासा ( Sword fish)

मत्स्यवर्गातील हा एक सागरी अस्थिमासा असून याचे शास्त्रीय नाव झिपिअस ग्लेडियस आहे. पर्सिफॉर्मिस गणातील झिपिइडी कुलात त्यांचा समावेश होतो. हा मासा आकाराने मोठा व स्थलांतर करणारा आहे. त्याचा वरचा जबडा…

Read more about the article तरळी (Oil sardine)

अस्थिमीन वर्गाच्या चर्मपरअर उपवर्गाच्या क्लुपिफॉर्मिस गणाच्या क्लुपिडी कुलातील एक मासा. याचे शास्त्रीय नाव सार्डिनेला लाँगिसेप्स आहे. काही ठिकाणी या माशाला तारली असेही म्हणतात. भारताची पश्चिम किनारपट्टी, श्रीलंका, पाकिस्तान, इराण, ओमान,…

तमाल (Indian cassia)

लॉरेसी कुलातील एक सदापर्णी वृक्ष. याचे शास्त्रीय नाव सिनॅमोमम तमाला आहे. भारतीय मसाल्यांमध्ये तमालपत्र (तेजपात) म्हणून या वनस्पतीची पाने वापरली जातात. हा मूळचा भारतातील वृक्ष असून हिमालयात सस. पासून ९००–२४००…

तगर (Crape jasmine)

भारतात सर्वत्र आढळणारे सपुष्प झुडूप. तगर ही वनस्पती अ‍ॅपोसायनेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव टॅबर्निमोंटॅना डायव्हरीकॅटा आहे. पूर्वी ती टॅबर्निमोंटॅना कॉरोनॅरिया या शास्त्रीय नावाने ओळखली जात असे. या वनस्पतीचे मूलस्थान…

तंबाखू (Tobacco)

सोलॅनेसी कुलातील निकोटियाना प्रजातीच्या वनस्पतींना सामान्यपणे तंबाखू म्हणतात. धोतरा ही वनस्पतीही सोलॅनेसी कुलातील आहे. प्राचीन काळापासून मनुष्याने तंबाखूच्या पानांचा वापर चघळण्यासाठी, तपकिरीसाठी व धूम्रपानासाठी केलेला आहे. या पानांनादेखील ‘तंबाखू’ म्हणतात.…

डोकेदुखी (Headache)

डोक्याच्या किंवा मानेच्या वेगवेगळ्या भागांत होणाऱ्या वेदनांना सामान्यपणे डोकेदुखी म्हणतात. जगभरातील सर्व मानवजातींमध्ये आढळणारे हे एक शारीरिक दु:ख आहे. मेंदूतील ऊती ह्या वेदनांना संवेदनाशील नसतात, कारण त्यांच्यात वेदनाग्राही चेतापेशी नसतात.…

डेल्फिनियम (Delphinium)

शोभिवंत फुलझाडांची एक प्रजाती. डेल्फिनियम प्रजातीत सु. ३०० बहुवर्षायू फुलझाडांचा समावेश केला जातो. या वनस्पती रॅनन्क्युलेसी कुलातील असून बचनाग व काळे तीळ या वनस्पतीही याच कुलातील आहेत. या प्रजातीतील बहुतेक…

डुक्कर (Pig)

स्तनी वर्गाच्या अपरास्तनी उपवर्गातील समखुरी गणाच्या सुइडी कुलातील एक प्राणी. पाळीव डुकराचे शास्त्रीय नाव स्क्रोफा डोमेस्टिकस आहे. जगातील सर्व देशांत डुकरे आढळतात. इ .स २९००-१५०० या काळात रानटी डुकरे मनुष्याच्या…

उच्च-व्होल्टता वितरण पद्धती (High-Voltage Distribution System -HVDS)

निम्न-व्होल्टता वितरण पद्धती (Low-Voltage Distribution System -LVDS) : प्रचलित विद्युत पद्धतीप्रमाणे दुय्यम वितरण प्रणालीमध्ये ११ kV उच्च व्होल्टता तारमार्गाचे शेवटी ११ kV / ४१५ V गुणोत्तराचे ६३, १०० किंवा २००…

अपवर्धन व वर्धन पद्धती (Buck and Boost Method)

आजच्या काळात विद्युत क्षेत्रात एकदिश (DC) दाबाला (Voltage) वेगवेगळ्या प्रकारात रूपांतर करणे गरजेचे झाले आहे. ज्या प्रकारे प्रत्यावर्ती (AC) प्रवाहाला रोहित्राचा (Transformer) उपयोग करून कमी व जास्त केले जाते त्याचप्रमाणे…

ओहम मीटर आणि मेगर (Ohm meter and Megger)

आर्मेचर गुंडाळी (armature winding), पार्श्वमार्गी (shunt field) आणि क्रमिकमार्गी (series field) गुंडाळी, आंतरध्रुवीय गुंडाळी (interpole winding) तसेच पूरक गुंडाळी (compensating winding) यांचा रोध मोजण्यासाठी ओहम मीटरचा उपयोग करतात. ज्या गुंडाळीचा…

डिकेमाली (Gummy gardenia)

डिकेमाली हा लहान पानझडी वृक्ष रुबिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव गार्डेनिया गमिफेरा आहे. गार्डेनिया प्रजातीत सु. २५० सपुष्प वनस्पतींचा समावेश होतो. गार्डेनिया गमिफेरा ही मूळची भारतातील असून श्रीलंकेतही आढळते.…

भूपरिक्षित्र (Earth tester)

भूयोजनाचा (earthing) रोध मोजण्यासाठी भूपरिक्षित्राचा (earth tester) उपयोग करतात. भूयोजनाचा रोध मर्यादित आहे किंवा नाही हे पाहण्यासाठी भूपरिक्षित्र वापरतात. भूपरिक्षित्राचे तीन उपप्रकार आहेत : (अ) डीसी-जनित्र भूपरिक्षित्र, (ब) ब्रशरहित भूपरिक्षित्र,…

डाळिंब (Pomegranate)

एक मोठे पानझडी झुडूप. डाळिंब ही वनस्पती प्युनिकेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव प्युनिका ग्रॅनॅटम आहे. या वनस्पतीचे मूलस्थान पश्चिम आशियातील इराण व इराक असून तेथून तिचा प्रसार वायव्य भारतात…

ऑल्बनी नदी (Albany River)

कॅनडातील आँटॅरिओ प्रांताच्या उत्तरमध्य भागातून वाहणारी नदी. आँटॅरिओ प्रांतात मूळ स्वरूपातील ज्या काही मोजक्या नद्या आहेत, त्यांपैकी ही एक नदी असून ती प्रांतातील दुसऱ्या क्रमांकाची लांब व मोठी नदी आहे.…