दीवार (Deewar)

लोकप्रिय हिंदी चित्रपट. भारतीय हिंदी चित्रपटांच्या इतिहासामध्ये कथा, दिग्दर्शन, अभिनय, संवाद, गाणी व संगीत अशा सर्वच बाबतींत यशस्वी ठरलेला हा चित्रपट २४ जानेवारी १९७५ रोजी प्रदर्शित झाला. या चित्रपटाचे निर्माते…

राष्ट्रीय अनुप्रयुक्त अर्थशास्त्रीय संशोधन परिषद (National Council of Applied Economic Research – NCAER)

भारतातील स्वतंत्र अर्थशास्त्रीय संशोधन करणारी एक सर्वांत जुनी व सर्वांत मोठी अग्रेसर संस्था. या संस्थेची स्थापना १९५६ मध्ये होऊन तिचे कार्य १ ऑगस्ट १९५६ रोजी नवी दिल्ली येथून सुरू झाले.…

सांस्कृतिक वस्तू (Cultural Goods)

इतिहास, प्रागैतिहासिक, पुरातत्त्व, कला व साहित्य, विज्ञान इत्यादींसाठी महत्त्वपूर्ण मानल्या जाणाऱ्या वस्तू म्हणजेच सांस्कृतिक वस्तू किंवा जिन्नस होय. तसेच ज्या वस्तूंद्वारे विश्वाची माहिती, मानवाचे जीवन मार्ग, प्रतिके, कल्पना व्यक्त होत…

प्रति व्यापार (Counter Trade)

पैशांऐवजी संपूर्ण किंवा अंशतः इतर वस्तू किंवा सेवांचे विनिमय करणे. प्रति व्यापारामध्ये एखादी वस्तू खरेदी करतांना त्या वस्तूच्या मोबदल्यात पैसे न देता आपल्या जवळील दुसरी वस्तू दिली जाते. पहिल्या व…

सूक्ष्म वित्त (Micro Finance)

सूक्ष्म वित्त हा कमी उत्पन्न असलेल्या व्यक्तींच्या मदतीसाठी उत्क्रांत झालेला आर्थिक विकास दृष्टीकोन आहे. या अंतर्गत बचत व कर्ज या मुख्य वित्तीय सेवा पुरविल्या जात असल्या, तरी काही सूक्ष्म वित्त…

अनौपचारिक अर्थव्यवस्था (Informal Economy)

किमान मजूर एकत्र येऊन काम करण्याचे एक क्षेत्र. अनौपचारिक अर्थव्यवस्थेला असंघटित क्षेत्र असेही म्हणतात. अनौपचारिक अर्थव्यवस्था हा शब्द प्रथमत: १९७१ मध्ये ब्रिटिश मानवशास्त्रज्ञ किथ हार्ट यांनी उत्तर घानातील वेतनी रोजगार…

काळा पैसा (Black Money)

अवैधरित्या गोळा केलेला असा पैसा की, ज्याची शासनदरबारी कोणतीही नोंद नसते. भारत सरकारच्या अर्थ मंत्रालयाने २०१२ मध्ये काढलेल्या श्वेतपत्रिकेमध्ये काळ्या पैशाची व्याख्या करताना म्हटले आहे की, काळा पैसा जो धारण…

ई-ग्रंथालय (E-Library)

सर्व वाचनसाहित्य अंकीय स्वरूपात एकत्र साठवून ते आंतरजालाच्या साह्याने आणि विद्युतकीय माध्यमांद्वारे हवे तेव्हा, हवे तेथे वाचनास सहज उपलब्ध होण्याचे एक ठिकाण. योहान गुटेनबर्ग यांच्या इ. स. सुमारे १४५२ मध्ये…

शारीरिक दृष्ट्या आधुनिक मानव (Anatomically Modern Homo Sapiens)

शारीरिक दृष्ट्या आधुनिक मानवाचा जन्म सुमारे २ लाख वर्षांपूर्वी आफ्रिकेत झाला. होमो इरेक्ट्स किंवा निअँडरथल मानव हे शारीरिक दृष्ट्या आधुनिक मानवाच्या उदयाच्या वेळी नामशेष झालेले मानव समूह होते किंवा या…

योगेश अटल (Yogesh Atal)

अटल, योगेश (Atal, Yogesh) : (१ ऑक्टोबर १९३७ – १३ एप्रिल २०१८). प्रसिद्ध समाजशास्त्रज्ञ. अटल यांचा जन्म राजस्थानमधील उदयपूर या शहरात झाला. त्यांनी उदयपूर येथे बी. ए. ही पदवी संपादन केली.…

अक्षय रमणलाल देसाई (A. R. Desai)

देसाई, अक्षय रमणलाल (Desai, A. R.) : (१६ एप्रिल, १९१५ – १२ नोव्हेंबर, १९९४). प्रसिद्ध समाजशास्त्रज्ञ आणि मार्क्सवादी विचारवंत. देसाई यांचा जन्म गुजरातमधील नडियाद येथे झाला. त्यांचे वडील रमणलाल हे…

फ्रांझ वाईदनरीच (Franz Weidenreich)

वाईदनरीच, फ्रांझ (Weidenreich Franz) : (७ जून १८७३ – ११ जुलै १९४८). प्रसिद्ध जर्मन शरीरशास्त्रज्ञ आणि मानवशास्त्रज्ञ. रक्तविज्ञान आणि मानवी उत्क्रांती या क्षेत्रांमध्ये फ्रांझ यांचे मोलाचे योगदान आहे. फ्रांझ यांचा…

सरदार सरोवर धरण (Sardar Sarovar Dam)

सरदार सरोवर धरण हा आंतरराज्यीय प्रकल्प (गुजरात, महाराष्ट्र व मध्यप्रदेश) असून हा आशिया खंडातील मोठा धरण प्रकल्प आहे. हा प्रकल्प गुजरात राज्याच्या नर्मदा जिल्ह्यातील केवडिया, नवागाम येथे नर्मदा नदीवर उभारला…

ईश्वरभाई पटेल समिती (Eshwar bhai Patel Committee)

दहा वर्षांच्या शालेय अभ्यासक्रमाचे व व्यवस्थेचे परीक्षण करण्यासाठी नेमण्यात आलेली एक समिती. ही समिती १९७७ मध्ये गुजरात विद्यापीठाचे तत्कालीन कुलगुरू ईश्वरभाई पटेल यांच्या अध्यक्षतेखाली नेमण्यात आली. या समितीस ‘पुनरावलोकन समिती’…

परिणामकारक संप्रेषण (Effective Communication)

आपले विचार, भावना अथवा इतर माहिती अन्य व्यक्तींपर्यंत प्रभावीपणे पोहोचविण्याचे एक कौशल्य किंवा प्रक्रिया. जागतिक आरोग्य संघटनेने मानवी जीवन सुकर होण्यासाठी व बालकाच्या जीवनाला योग्य वळण लावण्यासाठी दहा दिशादर्शक मूलभूत…