चिकित्सक सिद्धांतांची मांडणी करणारा एक प्रमुख संप्रदाय. सामाजिक घटनांचे विश्लेषण विविध सिद्धांताद्वारा केले जाते. मार्क्स यांनी मांडलेल्या सिद्धांताना तत्कालीन समाजाच्या आवश्यकतेनुसार संशोधित करून पुनर्मांडणी करण्याचे कार्य चिकित्सक सिद्धांत (क्रिटिकल थिअरी)…
वनस्पती व प्राणी यांच्या वर्गीकरणात उपयोगात आणले जाणारे सर्वांत लहान व उत्क्रांतीच्या दृष्टीने महत्त्वाचे असे एकक म्हणजे जाती होय. जीववैज्ञानिक जाती संकल्पना ही जीवविज्ञान व त्याच्याशी संबंधित अभ्यास क्षेत्रांत मुख्यत:…
संशोधक संशोधन करताना माहितीच्या स्रोताचा जो एक लहान संच निश्चित करतो, त्यास नमुना निवड असे म्हणतात. नमुना निवड हे व्यक्ती अथवा लोकसंख्या निवडीबाबतचे तंत्र आहे. संशोधन करत असताना विषय व्यापक…
सरीसृप वर्गातील स्क्वॅमाटा गणातील पायथॉनिडी (Pythonidae) कुलात अजगराचा समावेश होतो. हा सर्वांत मोठा बिनविषारी सर्प (साप) आहे. तो मुख्यत्वेकरून आशिया, आफ्रिका आणि ऑस्ट्रेलिया येथील उष्ण प्रदेशांत आढळतो. अजगरांच्या सुमारे ४०…
साधारणतः एकविसाव्या शतकाच्या आरंभी अमेरिकेसह जगभरात बालकल्याण या विषयाला अधिक गांभीर्याने पाहीले गेले आणि त्याचे महत्त्व जगाच्या पटलावरती नोंदविले गेले. मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी त्यांना पर्याप्त वातावरण दिले पाहीजे, हा विचार…
जी. हरिशंकर : (१० जून १९५८ – ११ फेब्रुवारी २००२). गोविंद राव हरिशंकर. कर्नाटक संगीतक्षेत्रामधील थोर खंजिरावादक. हे वाद्य वाजवताना ते केवळ एकाच हाताचा उपयोग करायचे. त्यांचा जन्म चेन्नई येथे…
प्राचीन काळापासून वापरले जाणारे दक्षिण भारतीय तंतुवाद्य. त्याला गोटूवाद्यम् आणि महानाटक वीणा, वीणा हनुमद या नावानेही ओळखले जाते. हे एकवीस तारा असणारे एक पूर्णत: भारतीय तंतुवाद्य आहे. यामध्ये साधारणपणे ३०…
एक उपचार पद्धती. स्त्रियांमध्ये मूत्रमार्गाने व अपत्यमार्गाने, तर पुरुषांमध्ये मूत्रमार्गाने दिल्या जाणाऱ्या बस्तीस उत्तरबस्ती असे म्हणतात. आयुर्वेदामध्ये उत्तरबस्ती हा शब्दप्रयोग ‘उत्तरमार्गाने दिला जाणारा बस्ती’ तसेच ‘श्रेष्ठ बस्ती’ अशा दोन्ही अर्थाने…
अय्यर, मदुराई मणी : (२५ ऑक्टोबर १९१२ – ८ जून १९६८). भारतीय अभिजात कर्नाटक संगीत परंपरेतील सुप्रसिद्ध गायक. त्यांचे मूळ नाव सुब्रमण्यम होते. त्यांच्या वडिलांचे नाव एम. एस. रामस्वामी अय्यर…
सजीव सृष्टीतील कर्बोदके, मेदाम्ले, प्रथिने आणि न्यूक्लिइक अम्ले ह्या चार जैविक रेणूंपैकी प्रथिन हा एक महत्त्वाचा रेणू आहे. तो एकूण वीस प्रकारच्या अमिनो अम्लांच्या जोडणीतून तयार झालेला वैशिष्ट्यपूर्ण असा बहुवारिक…
चित्रपटमहर्षी व्ही. शांताराम दिग्दर्शित व निर्मित हिंदी चित्रपटसृष्टीतील एक अभिजात कलाकृती. राजकमल कलामंदिर निर्मित हा चित्रपट १९५७ साली प्रदर्शित झाला. दो आँखे बारह हाथ या चित्रपटातल्या कथेचा कालखंड त्याच्या प्रदर्शनाच्या…
अपरापतनानंतर म्हणजेच वार पडून गेल्यानंतर प्रसव प्रक्रिया पूर्ण होते, त्यानंतर त्या स्त्रीला सूतिका असे संबोधले जाते. पूर्वी योग्य प्रसव होण्यासाठी तसेच प्रसावानंतर बाळ व बाळंतिणीला राहण्यासाठी २-३ खोल्यांचे विशेष आगार…
[latexpage] गणितातील सिद्धांतांची प्रतवारी करणे शक्य नाही; मात्र जे सिद्धांत पुन:पुन्हा उपयोगात येतात अशांना सर्वसामान्यत: अग्रक्रम दिला जातो. मध्य मूल्य प्रमेय हे अशाच अग्रस्थानी असलेल्या सिद्धांतांपैकी एक आहे. समजा f…
बीजशोधनाचे प्रमेय : या प्रमेयाचे विधान पुढीलप्रमाणे आहे : समजा f हे एक संतत फलन (continuous function) वास्तव संख्यांच्या संचावर व्याख्यात आहे, f : R → R आणि a व…
एखाद्या व्यक्तीने काही रक्कम कर्ज घेतल्यावर त्या रकमेच्या परतफेडीची हमी म्हणून वचन देणारा एक अधिकृत दस्तऐवज. रोख धारक, कर्जाऊ रक्कम, व्याजदर व मुदतपूर्वीची तारीख असे तपशील त्या दस्तऐवजात नोंदलेले असतात.…