अध्यापन कार्य यशस्वीपणे पार पडण्यासाठी शिक्षणक्षेत्रात उदयास आलेली एक नवीन संकल्पना किंवा दृष्टिकोण. ही संकल्पना जटिल मानव-यंत्रणेच्या संदर्भातील संशोधन आणि विकासाच्या संदर्भात दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात उदयास आली. पूर्वी या प्रणालीचा…
ब्रुनर, जेरोम (Bruner, Jerome) : (१ ऑक्टोबर १९१५ ते ५ जून २०१६). प्रसिद्ध अमेरिकन शिक्षणशास्त्रज्ञ व मानसशास्त्रज्ञ. जेरोम यांचा जन्म अमेरिकेतील न्यूयॉर्क येथे एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात हरमन व रोज ब्रुनर…
सामाजिक आणि वर्तनविज्ञानातील समस्यांचा अभ्यास करण्यासाठीचे एक उपागम. हे उपागम व्याख्यावादी दार्शनिक गृहितांवर (अभिगृहित किंवा विश्वदर्शन) किंवा विचारसरणीवर आधारित आहे. या उपागमाबरोबरच संख्यात्मक उपागम आणि मिश्र पद्धती उपागम हेसुद्धा प्रचलित…
केंद्र शासनाची सर्वांत जुनी आणि सर्वांत महत्त्वाची शैक्षणिक सल्लागार संस्था. तिची स्थापना इ. स. १९२० मध्ये कोलकाता विद्यापीठ आयोगाच्या शिफारसीवरून करण्यात आली; मात्र देशावरील आर्थिक संकटामुळे अथवा अर्थव्यवस्थेचा एक उपाय…
अन्नपूर्णादेवी : (२३ एप्रिल १९२७ – १३ ऑक्टोबर २०१८). भारतातील मैहर या वादक घराण्याच्या प्रसिद्ध स्त्री सूरबहारवादक व सतारवादक. त्यांचा जन्म मध्य प्रदेश राज्यातील मैहर येथे झाला. त्यांच्या आई मदिना…
गोसावी, राजाराम शंकर : (२८ मार्च १९२५ – २८ फेब्रुवारी १९९८). प्रसिद्ध मराठी नाट्य आणि चित्रपट अभिनेते. त्यांना मराठी चित्रपटसृष्टीत ‘विनोदाचा राजा’ म्हणत असत. त्यांचा जन्म सातारा जिल्ह्यातील सिद्धेश्वर कुरोली…
गडकर, जयश्री : (२१ फेब्रुवारी १९४२ - २९ ऑगस्ट २००८). प्रामुख्याने मराठी चित्रपटसृष्टीत दीर्घकाळ कार्यरत असणाऱ्या अभिनेत्री, निर्मात्या आणि दिग्दर्शक. त्यांचा जन्म कर्नाटकातील कणसगिरी (ता. सदाशिवगड, जि. कारवार आताचा जि.…
राष्ट्राची उपलब्ध साधनसामुग्री व लोकसंख्या यांचा मेळ घालून जास्तीत जास्त चांगल्या प्रकारचे जीवनमान प्राप्त करून घेण्यासाठी आवश्यक असलेले शिक्षण म्हणजे लोकसंख्या शिक्षण. वैज्ञानिकांच्या अनुमानानुसार पृथ्वीची निर्मिती सुमारे ४५७ कोटी वर्षांपूर्वी…
संयुक्त राष्ट्र संघाच्या शैक्षणिक, वैज्ञानिक व सांस्कृतिक संघटनेची शैक्षणिक विकासार्थ एक महत्त्वपूर्ण योजना. मानव होण्यासाठी अध्ययनाची आवश्यकता असून शिक्षणाचा मुख्य उद्देश शाश्वत अर्थात चिरंतर विकास असा संयुक्त राष्ट्रसंघाने मत मांडले.…
विविध परिसंस्था प्रणालीच्या परस्पर संबंधांचे अध्ययन करणारी एक शाखा. यामध्ये मानवी स्वभाव, परस्पर संबंध आणि पर्यावरणीय समस्यांचे अन्वेषण करून त्यांना विविध विषयांमध्ये एकत्रित केले जाते. पर्यावरण म्हणजे पृथ्वीवरील विशिष्ट भागाशी…
सामान्यपणे दैनंदिन जीवनामध्ये बुद्धी हा शब्द अनेक वेळा वापरला जातो. तसेच 'बुद्धिमत्ता' हा शब्द वेगवान गतीने शिकणे आणि समजून घेण्यासाठी, प्रखर स्मरणशक्ती आणि तार्किक विचारांसाठी वापरला जातो. 'बुद्धी' हा शब्द…
नैसर्गिक पर्यावरणाचा विवेकपूर्ण उपयोग करून त्याची गुणवत्ता कायम राखण्यासाठी विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि अभियांत्रिकी या शाखांतील तत्त्वांचा उपयोग करण्याची प्रक्रिया म्हणजेच पर्यावरण अभियांत्रिकी होय. मनुष्य आणि इतर सजीवांच्या उपयोगासाठी स्वच्छ जलवायू,…
शरीरातील शर्करेच्या आणि इतर पोषकद्रव्यांच्या वापरावर नियमन राखणारे एक संप्रेरक. हे संप्रेरक कमी पडल्यास मधुमेह हा विकार होतो. स्वादुपिंड ही ग्रंथी जठर आणि आद्यांत्र यांच्याजवळ असते. स्वादुपिंडामध्ये लांगरहान्स द्वीपके नावाचे…
चट्टोपाध्याय समितीला राष्ट्रीय शिक्षक आयोग किंवा नॅशनल कमिशन फॉर टीचर्स असेही संबोधले जाते. शिक्षकांचे महत्त्व आणि राष्ट्राच्या मानवी व भौतिक संसाधनांच्या विकासामध्ये प्रा. डी. पी. चट्टोपाध्याय यांची भूमिका लक्षात घेता,…
सजीवांना अपायकारक ठरेल इतके पर्यावरणाचे तापमान वाढणे म्हणजे औष्णिक प्रदूषण होय. अपशिष्ट (टाकाऊ वा निरुपयोगी) उष्ण जल सामान्य तापमान असलेल्या पाण्यात मिसळल्याने त्या पाण्यात राहणाऱ्या सजीवांना हानिकारक पर्यावरणस्थिती बनते. कारखान्यातील…