जॅकी चॅन (Jackie Chan)

चॅन, जॅकी : (७ एप्रिल १९५४). साहसीदृश्यांकरिता प्रसिद्ध असलेले चित्रपट अभिनेता आणि निर्माता. त्यांचे मूळ नाव चॅन काँग-सँग. त्यांचा जन्म हाँगकाँगमध्ये झाला. जॅकी यांना घरात पाओ-पाओ म्हणत. त्यांचे वडील चार्ल्स…

लोकसंख्या लाभांश (Demographic Dividend)

लोकसंख्या लाभांश ही साधारणतः लोकसंख्येच्या संक्रमण अवस्थेमुळे उद्भवणारी आर्थिक लाभासाठीची पोषक स्थिती होय. या ठिकाणी संक्रमण म्हणजे जन्म व मृत्यू दरात आणि त्यामुळे एकूण लोकसंख्येत होणारा बदल होय. लोकसंख्या संक्रमणाबाबत…

कोझ प्रमेय (Coase Theorem)

अर्थशास्त्र आणि विधी या दोन अभ्यासशाखांच्या संयोगातून मांडलेला एक सैद्धांतिक प्रमेय. नोबेल विजेते रोनाल्ड हॅरी कोझ या ब्रिटिश अर्थतज्ज्ञांनी १९९१ मध्ये हा प्रमेय मांडला. त्यांच्या ‘द प्रॉब्लेम ऑफ सोशल कॉस्ट’…

निर्देशांक (Index)

व्यापार आणि आर्थिक घडामोडींमध्ये होणारे बदल मोजण्याचा एक अर्थशास्त्रीय प्रकार. यास ‘इकॉनॉमिक बॅरोमिटर्स’ असेही म्हणतात. हे बदल प्रामुख्याने वस्तूंच्या किमती, औद्योगिक उत्पादन, विक्री, आयात-निर्यात यांत होत असतात. यांतील बदल निर्देशांकाद्वारे…

लेआँटिएफ विरोधाभास (Leontief Paradox)

आंतराष्ट्रीय व्यापारासंदर्भात प्रतिपादित केलेले एक तत्त्व. प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ व नोबेल पारितोषिक विजेते वॅसिली लेआँटिएफ यांनी १९५३ मध्ये आपल्या अनुभवनिष्ठ विश्लेषणातून व्यापारासंदर्भात जे तत्त्व मांडले ते ‘लेआँटिएफ विरोधाभास’ या नावाने प्रसिद्ध…

स्पर्धाक्षम बाजार (Contestable Market)

स्पर्धाक्षम बाजार हा पूर्ण स्पर्धेच्या जवळ जाणारा आणि मक्तेदारी व इतर बाजार प्रकारांपेक्षा भिन्न आहे. या बाजारात प्रवेश व निर्गमनासाठी कोणतीही अट नाही. स्पर्धाक्षम बाजार हा सिद्धांत सूक्ष्म अर्थशास्त्राच्या दृष्टीने…

कार्बन पतगुणांक (Carbon Credit)

एखाद्या उद्योजकाला उत्पादन घेताना ठराविक प्रमाणात कार्बन डाय-ऑक्साईड व इतर हरितगृह वायू उत्सर्जित करण्यास देण्यात येणारी परवानगी. कार्बन पतगुणांक या संकल्पनेचा उगम १९६० च्या दशकाच्या शेवटच्या टप्प्यात झाला; मात्र कार्बन…

ॲरोचा अशक्यता सिद्धांत (Arrow’s Impossibility Theorem)

सामाजिक निवडीसंदर्भातील एक सिद्धांत किंवा प्रमेय. हे प्रमेय प्रसिद्ध अर्थशास्त्रज्ञ व नोबेल विजेते केनेथ ॲरो यांच्या नावाने ओळखले जाते. ॲरो यांनी आपल्या पीएच. डी.च्या प्रबंधाद्वारे हे प्रमेय सिद्ध करून १९५१…

संख्यात्मक सुलभता (Quantitative Easing)

अर्थव्यवस्थेतील तरलता नियंत्रित करण्याचे एक अपारंपरिक मौद्रिक साधन. सामान्य परिस्थितीत मध्यवर्ती बँक खुल्या बाजारात रोख्यांची खरेदीविक्री करून आंतर बँकीय व्याजाचे दर एका विशिष्ट पातळीस मर्यादित ठेवते; परंतु आर्थिक मंदीच्या परिस्थितीत…

मक्तेदारी शक्ती (Monopoly Power)

वस्तूचे उत्पादन, तिची किंमत, तिचा साठा इत्यादींबाबत स्वनिर्णय घेण्याची मक्तेदाराची शक्ती. उत्पादन आणि किमतीबाबत धोरण ठरविण्याकरिता उपयोगात येणाऱ्या स्पर्धेच्या तीव्रतेला मक्तेदारी शक्ती म्हणतात. स्पर्धेचा पूर्ण अभाव असण्याच्या स्थितीला मक्तेदारी असे…

काचेचे छत (Glass Ceiling)

पात्रता असूनही स्त्रिया आणि अल्पसंख्यांक यांच्या प्रगतीत येणारे अदृश्य अडथळे काचेचे छत या संज्ञेने नमूद केले जातात. वास्तूशास्त्रात ग्लास सिलिंगचा अर्थ काचेचे छप्पर किंवा छत असा होतो; मात्र अर्थशास्त्रात तो…

कंटेनर थिएटर (आधान चित्रपटगृह–Container Theatre)

मालवाहतूक करण्याकरता अतिशय मोठ्या आकाराचे कंटेनर (आधान) वापरायची पद्धत आहे. असे साधारण दोन मोठे कंटेनर एकत्र जोडून त्याचे चित्रपटगृहात रूपांतर करण्याची संकल्पना सध्या भारतात मूळ धरत आहे. एकमेकांना जोडलेल्या आधानांची…

मेरिल स्ट्रीप (Meryl Streep)

स्ट्रीप, मेरी लुईस : (२२ जून १९४९). अमेरिकन चित्रपटसृष्टीतील ख्यातनाम अभिनेत्री. प्रतिष्ठेच्या ऑस्कर पुरस्कारासाठी २१ वेळा आणि गोल्डन ग्लोब पुरस्कारासाठी ३३ वेळा आणि सर्वांत जास्त नामांकने मिळवणारी एकमेव अभिनेत्री. चित्रकार-कला…

चेतन आनंद (Chetan Anand)

आनंद, चेतन : (३ जानेवारी १९२१ – ६ जुलै १९९७). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील एक प्रतिभावान निर्माता, दिग्दर्शक, पटकथालेखक आणि अभिनेता. त्यांचा जन्म सध्याच्या पाकिस्तानमधील लाहोर येथे झाला. त्यांचे वडील पिशोरीलाल आनंद…

अरुण वासुदेव कर्नाटकी (Arun Vasudev Karnatki)

कर्नाटकी, अरुण वासुदेव : (४ ऑक्टोबर १९३२—१८ सप्टेंबर १९९९). मराठी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेते व दिग्दर्शक. त्यांचा जन्म कोल्हापूरातील यळगूड (ता. हातकणंगले) या गावी झाला. भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या उदयकाळातले नावाजलेले छायाचित्रणकार वासुदेवराव…