मराठी विश्वकोश

पिराजीराव सरनाईक (Pirajirao Sarnaik)

सरनाईक, पिराजीराव : (जन्म : २८ जुलै १९०९ – मृत्यू : ३० डिसें.१९९२). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध शाहीर. जन्म कोल्हापूर येथे अत्यंत गरीब घराण्यात झाला. त्यांनी बालपणी कोल्हापुरातील शिवाजी पेठेतील पंत अमात्य…

शिगमो (Shigmo)

होळीच्या दिवसात गोवा आणि कोकणात सादर केला जाणारा एक प्रमुख लोकोत्सव. या उत्सवात फक्त पुरुष सहभागी होऊन पारंपरिक संगीत,नृत्य,अभिनय आणि हस्तकलांचे आविष्करण घडवितात. मूळ संस्कृत सुग्रीष्मक या शब्दापासून शिगमो या…

सुंवारी (Suwanri)

अतिप्राचीन असा गोमंतकीय लोकसंगीतप्रकार.यात पाच-सहा पुरूषवादक आणि गायक असतात. त्यांची संख्या जास्तही असू शकते. त्यात दोन किंवा तीन घुमटवादक शामेळ वादक, एक कांसाळेवादक,एखादा झांजवादक आणि अन्य गायक कलाकार असतात. हा…

किसनराव हिंगे (Kisanrao Hinge)

हिंगे, किसनराव : (जन्म : १८ ऑगस्ट १९२९ – १ जून १९९८).महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध सेवाव्रती शाहीर. जन्मस्थळ पुणे. वडिलोपार्जित व्यवसाय - बेलदार. संगमरवरी दगडावर नक्षीकाम करून उपजीविका करणाऱ्या सामान्य कुटुंबात त्यांचा…

हुईक (Huik)

महाराष्ट्रातील काही भागांत भैरवनाथाच्या यात्रेमध्ये पुढील वर्षाचे अनुमान व्यक्त करणारे जे भाकीत सांगितले जाते, त्याला हुईक असे म्हणतात. संगमनेर तालुक्यातील डीग्रस येथील भैरवनाथ मंदिर प्रसिद्ध आहे.येथे भव्य असा भैरवनाथाचा तांदळा…

माकडवाले (Makadwale)

माकडाचे खेळ दाखवून मनोरंजन करीत उदरनिर्वाह करणारा समाज.गावाची यात्रा, गावातील हमरस्‍ता,चौक,शाळा,बाजार यांसारख्‍या सार्वजनिक ठिकाणी माणसाळवलेल्‍या माकडांचे खेळ दाखविणारा हा समाज संपूर्ण भारतात आढळतो.मदारी असेही प्रचलीत नाव त्‍यास आहे.महाराष्‍ट्रामध्‍ये कैकाडी ही…

लळित (Lalit)

महाराष्‍ट्रातील भक्तिनाट्य. अभिनीत भारूडे म्‍हणजेच लळित. सोंग आणून केलेले कीर्तन अशाही लळिताची व्‍याख्‍या केली जाते. दशावताराचे लळित,सांप्रदायिक लळित,कीर्तनाचे लळित,नामसप्‍ताहाचे लळित, काल्‍याचे लळित आणि क्रीडास्‍वरूपी लळित असे लळिताचे सहा प्रकार अभ्‍यासकांनी…

गारूडी (Garudi)

सापाचे खेळ दाखवून उदरनिर्वाह करणारी जमात. गारूडी म्‍हणजे जादूगार. ह्या जमातीतील लोक विषाचे दात काढलेले साप बाळगतात आणि त्‍या सापांद्वारे जनमाणसांसमोर खेळ करतात. साप हे त्‍यांचे जीवन जगण्‍याचे मुख्‍य साधन…

भिंगी (Bhingi)

बहुरूपी ह्या कलेचा आविष्कार घडविणारा महाराष्ट्राच्या झाडीपट्टीतील (चंद्रपूर,भंडारा,गडचिरोली) लोककलावंत. निरनिराळ्या पात्रांच्या वेशभूषा वठवून भिक्षा, बिदागी व बक्षीस मिळवून हे कलावंत जीवनयापन करतात भोरपी, रायरंद अशाही नावानी ते महाराष्ट्रात वेगवेगळ्या ठिकाणी…

लोकबंध (folk type)

लोकबंध म्हणजे (folk type). लोकधारणेची अधिक व्यापक जाणीव घडविणारी संज्ञा. ती आदिबंध आणि कल्पनाबंध या संज्ञाना जवळची आहे. लोक ही संज्ञा विविध स्वरूपात जाणवते. १) व्यक्ती घटक लोक २) समूह…

लोकसाहित्याची अंगे (Parts of folklore)

पारंपरिक लोकजीवन व लोकमानसातील कृती-उक्तींचा आविष्कार लोकसाहित्यात होतो.लोकसमूहाच्या जीवनविषयक प्रणालीची मूर्त-अमूर्त विविध रूपे लोकसाहित्यात प्रकट होत असतात. ही रूपे ढोबळमानाने पुढीलप्रमाणे मांडता येतात. १) लोक विश्वास,लोकश्रद्धा,लोकभ्रम,लोकोक्ती, २) रूढी, प्रथा, ३)…