पूल व पुलांचे प्रकार (Bridge and their types)

रस्तामार्ग तसेच रूळमार्ग यांवर येणारे विविध अडथळे पार करण्यासाठी बांधलेली संरचना (Structure) म्हणजे पूल होय. नाले, ओढे, नद्या, दऱ्या, तलाव, सरोवरे, खाड्या, कालवे, आडवे  रस्ते व लोहमार्ग असे मार्गात येणारे…

प्लेटो (Plato)

प्लेटो : (इ.स.पू.सु. ४२८‒ इ.स.पू.सु. ३४८). प्रख्यात ग्रीक तत्त्ववेत्ता. प्लेटोचा जन्म अथेन्स किंवा ईजायना ह्या नगरात झाला. प्लेटोचे घराणे हे अथेन्समधील एक प्रतिष्ठित व खानदानी घराणे होते. प्लेटोचा पिता ॲरिस्टॉन हा…

जस्तविलेपन (Galvanizing)

लोखंड व पोलाद यांच्या वस्तूंचे गंजण्यापासून रक्षण करण्यासाठी त्यांच्यावर जस्ताचा लेप (मुलामा) देण्याची पद्धती. छपरांचे पन्हाळी पत्रे, सपाट पत्रे, सांडपाण्याच्या गटाराचे नळ, कुंपणाच्या तारा, खिळे इ. विविध वस्तूंसाठी गॅल्व्हानीकरण पद्धती…

चूर्ण धातुविज्ञान (Powder Metallurgy)

धातूंची बारीक पूड तयार करणे व ती साच्यात दाबून व तिला उष्णता देऊन तिच्यातील सुटे कण एकजीव होतील असे करून तिच्या उपयुक्त वस्तू बनविणे, या गोष्टींचा समावेश चूर्ण धातुकर्मात होतो…

जलीय धातुविज्ञान (Hydrometallurgy)

पाण्यातील विद्रावात घडून येणाऱ्या विक्रियांचा उपयोग करून घेऊन एखाद्या धातुकातील (कच्च्या धातूतील) धातू काढून घेण्याच्या प्रक्रियांसंबधीच्या विज्ञानास जलीय धातुविज्ञान म्हणतात. जलीय धातुवैज्ञानिक पद्धतीने धातू मिळविण्याच्या प्रक्रिया सामान्यतः पुढील क्रमाने कराव्या…

धातु–आमापन (Metal Assaying)

धातुकातील धातूचे प्रमाण काढण्याच्या क्रियेला धातु-आमापन म्हणतात (धातुक म्हणजे कच्चा स्वरूपातील धातू). हे प्रमाण काढण्याच्या अनेक पद्धती आहेत. त्यांत जुन्या काळापासून चालत आलेल्या उत्ताप-आमापन (उच्च तापमानाच्या साहाय्याने करण्यात येणारे आमापन)…

निर्वात धातुविज्ञान (Vacuum Metallurgy)

वातावरणातील ऑक्सिजनाने कित्येक धातू व मिश्रधातूंचे सहज ⇨ ऑक्सिडीभवन  होते किंवा वातावरणातील वायू मिसळून धातू दूषित होतात. भट्टीत धातुक (कच्च्या स्वरूपातील धातू) तापवून धातू मिळवणे. धातू व मिश्रधातू वितळविणे, त्यांचे ओतकाम…

प्राकार्यता (Super plasticity)

ताण किंवा दाब दिल्यावर धातूंना पाहिजे तसा आकार देता येतो. भार दिल्यावर पाहिजे तो आकार घेण्याच्या क्षमतेला ‘आकार्यता’ म्हणतात. कणीक किंवा मातीच्या गोळ्याप्रमाणे धातू नसल्याने त्यांची आकार्यता मर्यादित असते. ताणबल…

वासुदेव (Vasudev)

महाराष्ट्रातील धार्मिक भिक्षेकरी जमात. धार्मिक वृत्तीने भिक्षा मागणे हा या जमातीचा आजीविकेचा मुख्य मार्ग आहे. एका ब्राह्मण ज्योतिष्यास कुणबी स्त्रीपासून सहदेव नावाचा पुत्र झाला आणि या सहदेवापासून ही जमात उत्पन्न…

परशराम (Parasharam)

परशराम : (सु.१७५४–१८४४). मराठी शाहीर. जन्म नाशिक जिल्हयातील सिन्नर तालुक्यात गोदेकाठी वसलेल्या राजाची बावी येथे एका सामान्य कुटुंबात झाला.परशरामाचे वडील शिंपी काम करायचे. त्यामुळे त्याचा मूळ व्यवसाय हा शिंप्याचा होता.…

मोनेल धातु (Monel Alloy)

मुख्यत्वे निकेल व तांबे यांची बनलेली आणि संरक्षणरोधक (गंजरोधक) व उच्च बल असलेली मिश्रधातू. हे इंटरनॅशनल निकेल कंपनीच्या मिश्रधातूचे व्यापारी नाव आहे. मोठ्या प्रमाणावर बनविण्यात आलेली ही निकेलची सर्वांत जुनी…

पोलादनिर्मिती : ऑक्सिजनवर आधारित पद्धती (Basic Oxygen Furnace )

द्रव लोखंडापासून पोलाद बानविताना ऑक्सिजनचा वापर करावा ही कल्पना बेसेमर यांच्या काळातही माहीत होती; परंतु १९३०-३५ नंतरच औद्योगिक दृष्ट्या पुरेशा स्वस्त दरात ऑक्सिजन निर्माण करणे शक्य झाले. त्यानंतर ऑक्सिजनचा उपयोग…

पोलादनिर्मिती : विदयुत्-प्रज्योत भट्टी पद्धत (Three Phase Direct Arc)

विद्युत्-प्रज्योतीच्या आधारे भट्टी बनविण्याची कल्पना १९ व्या शतकातही माहीत होती, परंतु विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीस विदयुत्-प्रज्योतीच्या आधारे औद्योगिक पातळीवर पोलाद बनविण्यात यश मिळाले. त्रिकलात्मक प्रत्यक्ष प्रज्योत-भट्टीची (Three phase direct arc) पद्धत…

पोलादनिर्मिती : विदयुत्-प्रवर्तन भट्टी पद्धत (Electric Induction Furnace)

विद्युत्-शक्तीचे रूपांतर उष्णतेत करण्यासाठी उच्च- कंप्रता - प्रवाहाच्या (High frequency current) प्रवर्तनाची (Induction) कल्पना प्रथम एडविन नॉर्थ्रप (Edwin Northrup) यांनी सुमारे १९१६ मध्ये मांडली व तिचे एकस्व (Patent) घेतले. त्या…

लोक (Folk)

लोक हा शब्द मानव, मानवी समूह,अखिल मानवजात या अर्थाने, भारतीय परंपरेत, अतिप्राचीन काळापासून प्रचलित आहे. भारतीय वैदिक वाङ्मयापासून या शब्दाचे उल्लेख सर्वत्र आढळतात. मौखिक परंपरेत हा शब्द वरील सर्व अर्थांनी…