महाराष्ट्र गुजरात आणि मध्यप्रदेश या तीन राज्यांतील आदिवासी जमातींची कुलदेवता. दरवर्षी महाशिवरात्रीला याहामोगीची जत्रा भरते. या तीनही राज्यांतील आदिवासी लाखोंच्या संख्येने देवीच्या दर्शनासाठी येतात. याहामोगीचे मंदिर गुजरात राज्यातील नर्मदा जिल्ह्यातील…
विविध स्तरावरील संगीत परीक्षांद्वारे आणि अनेक वैशिष्ट्यपूर्ण उपक्रमाद्वारे संगीताचा प्रसार आणि प्रचार करणाऱ्या भारतातील मोजक्या संस्थांपैकी एक अग्रेसर संगीत संस्था. गुरुवर्य विष्णू दिगंबर पलुस्कर यांच्या निधनानंतर त्यांच्या उत्तुंग व्यक्तिमत्त्वाची, विलक्षण…
वाघ, अनुताई (Wagh, Anutai) : (१७ मार्च १९१०–२७ सप्टेंबर १९९२). सुप्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या, शिक्षणतज्ज्ञ आणि पद्मश्री पुरस्काराच्या मानकरी. त्यांचा जन्म पुणे येथे झाला. त्यांचे वडील बालकृष्ण वाघ हे सार्वजनिक बांधकाम…
आधुनिक काळातील एक धार्मिक आंदोलन. ‘थिऑसʼ आणि ‘सोफियाʼ या दोन ग्रीक शब्दांपासून ‘थिऑसॉफीʼ हा शब्द तयार झाला असून त्याचा अर्थ ईश्वरविषयक ज्ञान असा आहे. धर्माची दोन प्रमुख रूपे आहेत :…
भारतातील शक्तिपूजेचे एक लेंगिक प्रतीक मूलगामी संशोधनातून उलगडणारे हे मराठीतील महत्वाचे पुस्तक आहे. सर्व आधुनिक अभ्याससाधनांच्या मदतीने एका प्राचीन धर्मसंबंधी प्रथेचा आणि दैवताचा विशेष अभ्यास या ग्रंथात केलेला आहे. आदिवासी…
उच्च तापमान ऑक्सिडीकरण ही उच्च तापमानात घडणारी धातूंच्या गंजण्याची विक्रिया असून यात धातू व वातावरणातील ऑक्सिजन यांची रासायनिक विक्रिया होते. या रासायनिक विक्रियेतून वेगवेगळी ऑक्साइडे, सल्फाइडे आणि कार्बाइडे निर्माण होतात.…
रामचंद्र चिंतामण ढेरे यांचा हा ग्रंथ मुख्यतः लोकदैवतांचे स्वरूप स्पष्ट करणारा ग्रंथ आहे. दैवतविज्ञानाची एक स्वतंत्र शाखा संस्कृतीच्या अभ्यासक्षेत्रात गेल्या पंचवीस-तीस वर्षांमध्ये विकसित झाली आहे. प्रस्तुत ग्रंथ त्याच शाखेतील आहे…
धातू संशोधन संस्थेचे के.लू (चीन विज्ञान अकादमी, शेनयांग,चीन) यांनी 'पृष्ठभाग यांत्रिक घर्षणपद्धत' या तंत्रज्ञानाचा शोध लावला. या तंत्रज्ञानाने पदार्थामध्ये अतिरिक्त प्रतिविकृती/तणाव निर्माण करून पदार्थांमधील मोठ्या कणांचे (Coarse grain) लघूकरण हे…
नाझी जर्मनीतील ज्यूविरोधी आणि वंशवादी कायदे. जर्मनीच्या नाझी पक्षाचा अध्यक्ष व हुकूमशहा अॅडॉल्फ हिटलर (२० एप्रिल १८८९–३० एप्रिल १९४५) याच्या नेतृत्वाखालील नाझी पक्षाने १५ सप्टेंबर १९३५ रोजी न्यूरेंबर्ग येथे जर्मन…
प्रादेशिकदृष्ट्या जनसामान्यांमध्ये, विकसित झालेले आणि परंपरेने चालत आलेले नृत्य म्हणजे लोकनृत्य. पारंपरिक नृत्य, अपरिष्कृत नृत्य, आत्मभानविरहित नृत्य समूहाने संरचना केलेले नृत्य इत्यादी नावांनी ते संबोधले जाते. पारंपरिक लोकजीवनाचे प्रतिबिंबच ह्या…
अल्लुरी सीताराम राजू : (४ जुलै १८९७ – ७ मे १९२४). भारतीय स्वातंत्र्य आंदोलनातील एक क्रांतिकारक. त्यांचा जन्म आंध्र प्रदेशातील मोगलू (जि. विशाखापटनम्, ता. भिमुनीपटनम्) या गावात एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात…
भारत-चीन १९६२च्या युद्धातील एक लढाई. पार्श्वभूमी : २० ऑक्टोबर १९६२ रोजी तवांग विभागातील नामकाचू नदी ओलांडून चिनी सैन्याचे आक्रमण लोहित आणि लडाख विभागांतही पसरले. २४ ऑक्टोबरपर्यंत त्यांनी तवांग तसेच वलाँगपर्यंत कूच…
गिलॉटीन : (शिरच्छेद यंत्र). अठराव्या शतकाच्या उत्तरार्धातील शिक्षा करण्याचे एक परिमाण. या यंत्रामुळे रक्तरंजित व भयभीत करणाऱ्या सार्वजनिक देहदंडाचा प्रघात सुरू झाला. हे शिरच्छेद यंत्र बनविण्यासाठी दोन खांब, एक दोरखंड,…
अकार्बनी ऑक्साइड व कमी-अधिक सिलिका ज्यांच्यात आहेत अशा पदार्थांचा वितळलेला द्रव वेगाने थंड झाल्यावर तयार होणाऱ्या घन पदार्थांना काच म्हणतात. आधुनिक मानवी जीवनामध्ये काचेचे अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. त्यांत शोभिवंत वस्तू,…
लोक धारणाऱ्या करणाऱ्या पारंपरिक सूत्रांना लोकबंध किंवा लोकतत्व म्हटले आहे. इंग्रजीतील Element किंवा Type या शब्दांना पर्याय म्हणून भारतीय अभ्यासकांनी लोकबंध, लोकतत्त्व, लोकधर्म कल्पनाबंध (Motif), आदिबंध(Archetype),लोकाकार (Folktype) असे शब्द वापरलेले…