रुस्तम (Rustam)

रुस्तम (Rustam)

रुस्तम : ( इ. स. १६५० ते १६८० दरम्यान हयात). फार्सी कवी. गुजरातमधील नवसारीचे दस्तूर बरजोर कामदीन केकोबाद संजाणांचे शिष्य. संस्कृत, ब्रजभाषा ,फार्सी, पहेलवी या भाषांचे  जाणकार. अरबी, फार्सी, पहेलवी,…

गंगासती (Gangasati)

गंगासती : गंगुबाई. गुजरातमधील प्रसिद्ध संतकवयित्री. त्यांच्या पूर्वजीवनाबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही. लोककथेनुसार, गुजरातच्या सौराष्ट्र प्रदेशात त्यांचा जन्म १२ व्या ते १४ व्या शतकादरम्यान  राजपारा गावातील राजपूत कुटुंबात झाला.विवाह कहळुभा…

प्रशाशित किंमत (Administered Price)

प्रशासित किंमत. सरकार अथवा मूळ उत्पादक यांनी ठरवून दिलेली वस्तूची किंमत म्हणजे प्रशासकीय किंमत होय. तिला अलवचीक किंमत असेही म्हणतात. सर्वसाधारणपणे बाजारपेठेतील मागणी व पुरवठा यांवरून वस्तूंच्या किमती ठरतात; परंतु…

आभास खंड (Quasi Rent)

खंडनिभ. कोणत्याही घटकास तात्पुरता मिळणारा अतिरिक्त नफा म्हणजे त्याचा आभास खंड होय. तो खंडासारखा वाटतो; परंतु आर्थिक स्वरूपाचा नसतो. आभास खंडाला खंडसदृश उत्पन्न, तात्पुरता खंड, प्रतिरूप खंड, सम उत्पन्न इत्यादी…

सातत्यपूर्ण सर्वंकष मूल्यमापन (Continuous Universal Evaluation)

विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासाच्या सर्व पैलूंचे सातत्याने आणि विविध अंगांनी मूल्यमापन करण्यासाठी वापरावयाची शाळा-महाविद्यालयस्तरांवरील कार्यपद्धती म्हणजे सातत्यपूर्ण सर्वंकष मूल्यमापन होय. यामध्ये शैक्षणिक वर्षात विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन सतत केले जाते. आजच्या वैज्ञानिक युगाची…

ईश्वरवाद (Theism)

ईश्वराची सर्वसंमत अशी व्याख्या करणे कठीण आहे. ईश्वर विश्वाचा निर्माता व नियंता आहे, तो परिपूर्ण आहे. तो सर्वशक्तिमान आहे, सर्व सद्‌गुण किंवा कल्याणगुण त्याच्या ठिकाणी परिपूर्णतेने वास करतात व म्हणून…

लाओ-त्झू (Lao-tzu)

लाओ-त्झू : (इ. स. पू. सु. ६०४ — इ. स. पू. सु. ५३१). चिनी तत्त्वज्ञानातील महान आचार्य. लाव् ज या नावानेही तो ओळखला जातो. त्याच्या चरित्राविषयी विश्वसनीय माहिती ज्ञात नाही.…

संयुक्त राष्ट्रसंघ (United Nations)

पार्श्वभूमी : संयुक्त राष्ट्रसंघ ही विविध देशांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेली आंतरराष्ट्रीय संघटना आहे. आंतरराष्ट्रीय सहकार्य वाढविण्याच्या उद्देशाने तिची स्थापना करण्यात आली. यापूर्वीची राष्ट्रसंघ ही संघटना प्रभावहीन ठरल्यामुळे दुसऱ्या महायुद्धानंतर…

अटलांटिक सनद (Atlantic Charter)

अमेरिकेचे अध्यक्ष रूझवेल्ट व ब्रिटिश पंतप्रधान चर्चिल यांनी दुसऱ्‍या महायुद्धाच्या काळात अटलांटिक महासागरात न्यू फाउंडलंडजवळ एका बोटीवर विचार विनिमय करून दि. १४ ऑगस्ट १९४१ रोजी केलेल्या संयुक्त घोषणेस ‘अटलांटिक सनद’…

आंतरराष्ट्रीय व्यवस्था (International Order)

मॉर्टन कॅप्लन, केनेथ वॉल्ट्झ, ह्यूगो ग्रोशियस, जोसेफ फ्रँकेल यांनी आंतरराष्ट्रीय व्यवस्थेची व्याख्या करण्यात आणि या संकल्पनेचा विस्तार करण्यात मोठे योगदान दिले. ह्यूगो ग्रोशियसने आंतरराष्ट्रीय व्यवस्था म्हणजे ‘देशांचा समाज’ असे म्हटले…

स्त्रीवादी दृष्टीकोन, आंतरराष्ट्रीय राजकारणातील (Feminism in International Politics)

आंतरराष्ट्रीय संबंधांच्या अभ्यासाचे काही नवीन व अपारंपरिक दृष्टीकोन आहेत. त्यांतील एक महत्त्वाचा दृष्टीकोन म्हणजे स्त्रीवाद, हा होय. स्त्रियांच्या शोषणाला विरोध करण्यासाठी तसेच त्यांना राजकीय, सामाजिक, आर्थिक, लैंगिक हक्क मिळवून देण्यासाठी…

गटनिरपेक्षता (Non-Alignment)

शीतयुद्धाच्या काळात लोकशाहीवादी अमेरिका आणि साम्यवादी सोव्हिएट युनियन यांच्यातील विचारसरणीमधील संघर्षातून अमेरिका व मित्र राष्ट्रे आणि सोव्हिएट युनियन व त्यांची मित्र राष्ट्रे यांचे दोन गट तयार झाले. ‘गटनिरपेक्षता’ म्हणजे अमेरिकाप्रणीत…

देशांतरित जनसमूह (Diaspora)

‘डायस्पोरा’ या इंग्रजी शब्दाचा उगम एका ग्रीक शब्दातून झाला. ज्याचा अर्थ ‘विखुरणे’ असा आहे. डायस्पोरा अर्थात देशांतरित जनसमूह म्हणजे माणसांचा असा समूह जो आपल्या मातृभूमीपासून दूर जाऊन इतर देशांमध्ये स्थायिक…

मार्टिन बूबर (Martin Buber)

बूबर, मार्टिन : (८ फेब्रुवारी १८७८ – १३ जून १९६५). या प्रसिद्ध अस्तित्ववादी धार्मिक तत्त्ववेत्यांनी ‘मी-तू’ व ‘मी-ते’ संबंधांची मांडणी केली. त्यांचा जन्म ऑस्ट्रियातील व्हिएन्ना येथे झाला. १८९६ ते १९००…

झरथुष्ट्र (Zarathushtra)

झोरोॲस्टर (ग्रीक उच्चार) : पारशी (जरथुश्त्री) धर्माचा संस्थापक. झरथुष्ट्राच्या कालखंडाविषयी निश्चित माहिती ज्ञात नाही. तथापि अवेस्ता या धर्मग्रंथाच्या आधुनिक संशोधनावरून त्याचा काळ इ.स.पू. ६५० च्या सुमारास असावा, असे यूरोपीय विद्वान…