भारतीय साहित्यामध्ये आद्यग्रंथ मानल्या गेलेल्या ऋग्वेदाची विभागणी दहा मंडलांमध्ये केलेली आहे. यातील पहिले आणि दहावे मंडल हे कालदृष्ट्या नंतरचे मानले गेले आहे. दहाव्या मंडलात अनेक तत्त्वज्ञानपर सूक्ते आहेत. नासदीय सूक्त,…
कोकण म्हणजे महाराष्ट्राची सागरी किनारपट्टी. पश्चिमेला अरबी समुद्र व पूर्वेला सह्याद्री पर्वत रांगा ह्यांच्यामध्ये असलेला चिंचोळा भूभाग. ह्या भूप्रदेशाची सरासरी लांबी ७०० किमी. व रुंदी ५० किमी. आहे. हवामान समशीतोष्ण…
अभिजात वास्तुशैलीतील जपानमधील झेन मंदिर. रायऑन-जी हे जपानमधील क्योटो शहराच्या वायव्येस आहे. इ.स. १५००च्या सुमारास मुरोमाची कालखंडात (१३३६-१५७३) होसोकावा कात्सुमोटो यांद्वारे त्याची स्थापन करण्यात आली. दायुन्झान(Daiunzan) मंदिर व बौद्ध भिक्षूंच्या…
फरश्या किंवा लाद्या यांचे एक प्रतलीय एकसंध आच्छादन. यामध्ये कुठेही मोकळी जागा नसते किंवा कुठेही एक लादी दुसऱ्या लादीवर बसलेली नसते. लाद्यांच्या प्रत्येक शिरोबिन्दुभोवतलच्या सर्व कोनांची बेरीज ३६०० असेल तरच…
रुग्णालयाचा वास्तू आराखडा करणाऱ्या वास्तू शास्त्रज्ञास आधुनिक वैद्यक शास्त्राची अद्ययावत माहिती असावी लागते. रुग्णालय स्थापनेचा हेतू व आवाका सर्वात आधी निश्चित करावा लागतो. सरकारी, निमसरकारी, खासगी इ.अनेक पर्याय तपासावे लागतात.…
अंतर्गत सजावटीमध्ये मानव निर्मित किंवा निसर्गतः आढळणाऱ्या सभोवतालच्या जागेचे नियोजन व सजावट यांचा समावेश होतो. याचा अधिक संबंध वास्तूकला व त्याच्याशी संबंधित विज्ञान आणि थेट संबंध पर्यावरणाशी येतो. सध्याच्या काळात…
दोन्ही काठ उभ्या भिंतीप्रमाणे असलेली व भूमिगत जलप्रवाहांमुळे बनलेली दरी. जलप्रवाहाच्या शेवटी ही दरी तीव्र उताराच्या उभ्या भिंतींनी झाकली जाते व त्यांच्या तळाशी जलप्रवाह दिसेनासा होतो. त्यामुळे तिला अंध किंवा…
शहरातील जागेच्या वापराचे नियमन आणि सुयोग्य आरेखन हे नगर नियोजन आणि नगर रचना (Town Planning) यांमध्ये समाविष्ट होते. एखाद्या शहराला नियोजनानुसार मूर्त रूप देणे म्हणजे नगर रचना. नगर नियोजन हे…
सर्व नागरिकांना पुरेसे, वेळेवर आणि सर्वकाळ म्हणजेच बाराही महिने चांगल्या दर्जाचे अन्न मिळणे म्हणजे अन्न सुरक्षा, असे ढोबळ मानाने म्हणता येते. असे अन्न मिळणे हा प्रत्येकाचा मुलभूत मानवी अधिकार आहे.…
ही वैदिक संकल्पना असून तिचा समावेश प्राचीन भारतीय तत्त्वप्रणालींतील प्रमुख संकल्पनांमध्ये होतो. ‘ऋत’ हा शब्द ‘ऋ’ ह्या गतिवाचक धातूपासून बनला आहे. सृष्टिनियमांचे, वैश्विक व्यवस्थेचे संचालन व संतुलन आणि सत्यनिष्ठ नैतिक…
डार्ट, रेमंड : (४ फेब्रुवारी १८९३ – २२ नोव्हेंबर १९८८). प्रसिद्ध दक्षिण आफ्रिकन भौतिकी मानवशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म ऑस्ट्रेलियातील ब्रिस्बेन येथे झाला. त्यांचे वैद्यकीय शाखेचे शिक्षण क्वीन्सलंड व सिडनी या विद्यापीठांमध्ये…
भटकी अवस्था सोडून वसाहतींमध्ये स्थिर जीवन जगू लागल्यावर विनिमय व अन्य मानवी जीवन व्यवहारांमध्ये ‘ऋण’ ह्या संकल्पनेचा उद्गम झाला असावा. मानवी व्यवहारांचे प्रतिबिंब साहित्यात उमटत असल्याने ‘ऋण’ संकल्पनेचे संदर्भ आदिम…
पटेल, भोलाभाई : (जन्म- ७ ऑगस्ट १९३४ - २० मे २०१२) - गुजरातमधील एक प्रसिद्ध लेखक, समीक्षक, अनुवादक, संपादक आणि तौलनिक साहित्याचे अभ्यासक. गुजरातमधील गांधीनगर जिल्ह्यातील सोजा येथील एका शेतकरी…
सोरेन, भोगला : (जन्म- ४ सप्टेंबर १९५८). संथाली भाषेतील सुप्रसिद्ध नाटककार, कवी, कादंबरीकार आणि निबंधकार. बिहारमधील सिंघभूम जिल्ह्यातील (सध्याचे झारखंडमधील पूर्व सिंघभूम) खरबंद येथील एका सामान्य शेतकरी कुटुंबात जन्म. प्राथमिक…
अभ्यंकर, वासुदेवशास्त्री महादेवभट्ट : (४ ऑगस्ट १८६३ - १४ ऑक्टोबर १९४२). महाराष्ट्रातील विख्यात संस्कृत वैयाकरणी व शास्त्रसंपन्न पंडित. व्याकरणमहाभाष्य ह्या ग्रंथाचे मराठी भाषांतरकार म्हणून ते विशेषतः ओळखले जातात. त्यांचा जन्म…