पुरामानवशास्त्राच्या इतिहासात ‘ल्युसीʼ(ए.एल. २८८-१) ही सर्वांत प्रसिद्ध अशी जीवाश्मस्वरूपातील होमिनिड मादी आहे. पुरामानवशास्त्रज्ञ डोनाल्ड जोहानसन व मॉरीस तायेब यांना १९७४ मध्ये ल्युसी या जीवाश्मांचा शोध लागला. इथिओपियात अफार भागात शोध…
आपल्याला एखाद्या गोष्टीचा बोध कसा होतो, आपण एखादी गोष्ट समजून घेताना त्यात कोणत्या ज्ञानात्मक प्रक्रिया अनुस्यूत असतात, आपण विचार कशाप्रकारे करतो, लक्षात कसे ठेवतो, कसे शिकतो, समस्या आणि पेच कसे…
चिन्हविज्ञान : (चिन्हमीमांसा). चिन्हविज्ञान किंवा चिन्हमीमांसा म्हणजे चिन्हांचे अध्ययन करणारी ज्ञानशाखा. चिन्ह म्हणजे काय हा कळीचा प्रश्न आहे.चिन्ह म्हणताक्षणी आपल्या डोळ्यासमोर दृक्‍प्रतिमा येते.बहुतेक काही रस्त्यावरील चिन्हे,संस्थांची चिन्हे,धोक्याची चिन्हे इ.चिन्हविज्ञानात दृक्‍चिन्हांच्या…
मानवाच्या मदतीने किंवा मदतीशिवाय भाषांतराचे कार्य करणारे संगणकीय यंत्रप्रारूप. पाठाच्या एका नैसर्गिक भाषेतून दुसऱ्या भाषेत केल्या जाणाऱ्या कार्याचा संगणकीय अनुपयोग अशी याची व्याख्या यूरोपीय संघाने दिली आहे. स्वयंचलित भाषांतर हे…
वाक्यातील कर्ता,कर्म,क्रियापद विशेषण इत्यादी वाक्य घटकांमध्ये वाक्याच्या अर्थान्वयानाच्या दृष्टीने असणारा संबंध. सुसंवाद हा शब्द तसा दैनंदिन भाषिक व्यवहारात वारंवार कानी पडणारा. ‘त्या दोघांमध्ये सुसंवाद नाही’ असे जेव्हा आपण म्हणतो, तेव्हा…
भारत देश विविध नैसर्गिक व मानव निर्मित आपत्तींना वारंवार बळी पडतो आणि ही संकटे देशाच्या विकासात व्यत्यय निर्माण करतात. घटना घडते तेव्हा प्रतिसाद व्यवस्थापनाला प्रशासकीय व्यवस्था, नागरी समुदाय आणि विविध…
राष्ट्रीय सुरक्षा धोरण हे राष्ट्रीय सुरक्षेची आणि त्यायोगे राष्ट्र-राज्यांच्या राष्ट्रहिताचीसुद्धा काळजी घेते. सुरक्षा प्रश्नांचा अनेकमितीय दृष्टिकोन समजावण्यासाठीच ‘संरक्षण’ धोरण आणि ‘सुरक्षा’ धोरण यांच्यात फ़रक करण्यात आला. राष्ट्रीय सुरक्षेच्या संकल्पनेचा उदय…
राष्ट्रीय सामर्थ्य हे राष्ट्र-राज्याच्या राष्ट्रहिताचे रक्षण करू शकण्याच्या क्षमता दर्शवते. राष्ट्रीय सामर्थ्याच्या पारंपरिक व्याख्यांनी ‘सैनिकी क्षमता हा महत्त्वाचा घटक आहे’ असे चित्र नेहमीच उभे केले आहे; कारण राष्ट्रहिताच्या पारंपरिक विश्लेषणाने…
राष्ट्रीय सुरक्षा म्हणजे पायाभूत मुल्यांचे राष्ट्रीय सामर्थ्य वापरून केल्या गेलेले रक्षण होय. त्यामुळेच ती बहुआयामी असून तिचे सैन्य, राजकीय, आर्थिक, सामाजिक-सांस्कृतिक हे काही आयाम आहेत. राष्ट्रीय सुरक्षा ह्या संकल्पनेचा उगम…
आपण जेव्हा राष्ट्रहिताबद्दल बोलतो तेव्हा आपण राष्ट्राच्या भल्याचा विचार करत असतो. ही चर्चा नफ़ा-तोटा किंवा (एक अमूर्त घटक म्हणून) राज्याच्या भल्यासाठी किंवा राजकीय सत्ता ह्यांसंबंधी नसून राज्य आपल्या लोकांचे जीवनमान…
भारत जसा जैव, सांस्कृतिक व भौगोलिक वैविध्यांचा देश आहे, तसाच तो नानाविध विनाशकारी आपत्तींचा देश म्हणूनही गणला जातो. भारतातील आपत्तींचे विस्तृत प्रमाण येथील विकासाला मोठ्या प्रमाणात बाधक ठरते. देशाच्या स्वातंत्र्यानंतर…
रित्ती, श्रीनिवास हनुमंतराव : (८ जून १९२९ – १५ ऑगस्ट २०१८). दक्षिण भारतातील पुराभिलेख तसेच प्राच्यविद्यांचे अभ्यासक व संस्कृत पंडित. त्यांचा जन्म कर्नाटक राज्यातील हवेरी (धारवाड तालुका) येथे झाला. त्यांचे…
महाराष्ट्रातील एक जिल्ह्याचे ठिकाण आणि प्रसिद्ध पुरातत्त्वीय स्थळ. वत्सगुल्म, वत्स्यगुल्म, वासिम, वंशगुल्म इत्यादी नावांनीही त्याचा उल्लेख आढळतो. महाभारत, वात्स्यायनाचे कामसूत्र, पद्मपुराण, राजशेखरची काव्यमीमांसा, वत्सगुल्ममाहात्म्य इ. प्राचीन ग्रंथांतून तसेच वत्सगुल्म शाखेतील…
अनंत काळापासून पृथ्वीतलावर आपत्ती कोसळत आल्या आहेत. वारंवार येणाऱ्या आपत्तींपैकी काही नैसर्गिक असतात, तर काही मानवनिर्मित असतात. आपत्तींमुळे होणारी जीवित आणि वित्तहानी टाळण्यासाठी किंवा त्याचे प्रमाण कमी करण्यासाठी आपत्ती व्यवस्थापनाची…
ज्या नैसर्गिक व मानवी दुर्घटनांमुळे सर्वसाधारण जनजीवनात गंभीर समस्या निर्माण होतात, मोठ्या प्रमाणावर जीवित व वित्तहानी होते आणि पर्यावरणावर दूरगामी दुष्परिणाम होतात, अशा घटनांना ‘आपत्ती’ अशी संज्ञा आहे. त्यांचे परिणाम…