कर्मयोग (Karmayog)
‘कर्मयोग’ या शब्दाचा व्युत्पत्यर्थ ‘कर्माची युक्ती’ किंवा ‘कर्माची कुशलता’ असा आहे. कोणतेही युक्त कर्म करण्याचा मार्ग किंवा पद्धती म्हणजे कर्मयोग, असा त्याचा भावार्थ आहे. धर्मशास्त्रात, विशेषत: वेदांमध्ये, विहित असलेली कर्मे…
संशय (Sanshay)
न्यायदर्शनाने अंतर्भूत केलेल्या सोळा पदार्थांमधील हा तिसरा पदार्थ. एखाद्या विषयासंबंधीचे अनिश्चयात्मक ज्ञान म्हणजे संशय. ज्यामुळे संशय निर्माण होतो, त्यावरून त्याचे पाच प्रकार न्यायसूत्र आणि वात्स्यायनभाष्यात सांगितले आहेत. दोन वस्तूंमधील समान…
शैक्षणिक समुपदेशन (Educational Counselling)
प्रौढ विद्यार्थी - विद्यार्थिनींना स्वत:च्या बऱ्यावाईट कृती समजून घेण्यास आणि परिणामक रीत्या सुखी जीवन व्यतीत करण्यास साह्यभूत ठरणारी एक संकल्पना. समुपदेशन या संज्ञेत मार्गदर्शन आणि समुपदेशन या दोन समानार्थी संज्ञा…
समावेशक शिक्षण (Inclusive Education)
भिन्न क्षमता असूनही विशेष गरजा असलेल्या बालकांना सामान्य बालकांसमवेत एकाच वर्गात शिकण्याची समान संधी ज्या शिक्षणात दिली जाते, त्यास समावेशक शिक्षण म्हणतात. हे शिक्षण ‘समान संधी’ तत्त्वावर आधारलेले असून या…
फेर्दीनां फॉश (Ferdinand Foch)
फॉश, फेर्दीनां : (२ ऑक्टोबर १८५१‒२० मार्च १९२९). पहिल्या महायुद्धातील दोस्तराष्ट्रांचा सर्वोच्च. ओत-पीरेने प्रांतातील तार्ब गावी एका रोमन कॅथलिक कुटुंबात जन्म. तत्कालीन कॅथलिकविरोधी वातावरणामुळे त्याच्या व्यावसायिक प्रगतीत अडथळे आले. शालेय शिक्षणानंतर…
निर्मलजित सिंग सेखों (Nirmaljit Singh Sekhon)
सेखों, निर्मलजित सिंग : (१७ जुलै १९४५‒१४ डिसेंबर १९७१). भारतीय हवाई दलातील एक धाडसी, पराक्रमी वैमानिक आणि परमवीरचक्र या सर्वोच्च लष्करी पदकाचे मरणोत्तर पहिले मानकरी. त्यांचा जन्म मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. पंजाबमधील…
ग्यिऑर्गी झूकॉव्ह (Georgy Zhukov)
झूकॉव्ह, ग्यिऑर्गी कन्स्टंट्यीनव्ह्यिच : (२ डिसेंबर १८९६‒१८ जून १९७४). रशियन मार्शल. कलूग प्रांतात जन्म. १९१५‒१७ या काळात रशियाच्या सेनेत शिपाई. १९१८ च्या क्रांतियुद्धात घोडदळाचा अधिकारी. १९२८ ते १९३१ या काळात फ्रुंत्स सैनिकी प्रबोधिनीत…
असलउत्तरची लढाई (Battle of Asaluttar)
भारत- पाकिस्तान १९६५ च्या युद्धामधील एक लढाई. पार्श्वभूमी : पंजाबमधील भारत-पाकिस्तान सीमेवरील खेमकरन या गावापासून पाच किमी. दूर असलेले असलउत्तर हे एक खेडेगाव. १९६५ च्या युद्धादरम्यान पाकिस्तानच्या सर्वश्रेष्ठ रणगाड्यांच्या तुकडीचा येथे…
सुभेदार जोगिंदर सिंग (Subhedar Joginder Singh)
सिंग, सुभेदार जोगिंदर : (२८ सप्टेंबर १९२१‒२३ ऑक्टोबर १९६२). भारतीय लष्करातील एक शूर व पराक्रमी सुभेदार आणि परमवीरचक्र या सर्वोच्च शौर्य पदकाचे मरणोत्तर मानकरी. त्यांचा जन्म एका गरीब शेतकरी कुटुंबात महाकालन (मोगा, पंजाब) या खेड्यात झाला. सामान्य परिस्थितीमुळे…
होशियार सिंग (Hoshiar Singh)
सिंग, मेजर होशियार : (५ मे १९३६–६ डिसेंबर १९९८). भारतीय लष्करातील एक पराक्रमी सेनाधिकारी आणि परमवीरचक्र या सर्वोच्च लष्करी पुरस्काराचे मानकरी. त्यांचा जन्म लढाऊ परंपरा असलेल्या जाट ज्ञातितील शेतकरी कुटुंबात चौधरी हिरासिंग व माधुरीदेवी या दांपत्यापोटी सिसाना (जि. सोनपत, हरयाणा) येथे…
मेजर पिरु सिंग (Major Piru Singh)
सिंग, मेजर पिरु : (२० मे १९१८–१८ जुलै १९४८). एक पराक्रमी भारतीय सैनिक व परमवीरचक्राचे मानकरी. त्यांचा जन्म लष्करी परंपरा लाभलेल्या राजपूत शेतकरी कुटुंबात रामपुरा बेरी (राजस्थान) या खेड्यात झाला. बेरीच्या शाळेत त्यांनी प्राथमिक शिक्षण घेतले; परंतु शिक्षण अर्धवट…
सूक्ष्म अध्यापन कौशल्य (Micro Teaching Skill)
अध्यापनातील गुंतागुंत कमी करण्याकरिता नियंत्रित वातावरणात केलेला नियंत्रित अध्यापन सराव म्हणजे सूक्ष्म अध्यापन होय. या संकल्पनेत अध्यापनाचे सूक्ष्मीकरण अभिप्रेत असते. शिक्षणतज्ज्ञ टर्नी यांनी सांगितलेल्या तत्त्वानुसार यात अध्यापन आाशय, वेळ आणि…
अहंकार (Ego)
सांख्यांच्या सृष्ट्युत्पत्तीमधील एक अत्यंत महत्त्वाचे तत्त्व. प्रकृतीत त्रिगुणांची (सत्त्व, रज, तम) उलथापालथ होऊन सत्त्वगुण वरचढ झाला की, बुद्धी किंवा महत् हे तत्त्व निर्माण होते. बुद्धीनंतर उत्पन्न होणारे तत्त्व म्हणजे अहंकार.…
धर्मकीर्ति (Dharmakirti)
थोर बौद्ध नैयायिक. तिबेटी परंपरेनुसार दक्षिण भारतांतर्गत प्राचीन चोल देशातील तिरुमलई नावाच्या गावी त्यांचा जन्म झाला. दिङ्नागांचा शिष्य ईश्वरसेन यांच्याकडे न्यायशास्त्राचे काही काळ अध्ययन केल्यानंतर त्यांनी नालंदा येथे जाऊन तेथील…
कर्मवाद (Karmavaad)
सत्कर्माचे व असत्कर्माचे फळ कर्त्याला भोगावेच लागते. कर्ता म्हणजे जीवात्मा; हा या दृश्य भौतिक देहाहून निराळा आहे. कर्माप्रमाणे तो उच्च वा नीच योनींमध्ये शिरून जन्म घेत असतो. ही जन्म-मरण-परंपरा अनादी…
- Go to the previous page
- 1
- …
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- …
- 497
- Go to the next page