बिमस्टेक (Bimstec)

पार्श्वभूमी : बंगालच्या उपसागराच्या परिसरातील देशांची विविध क्षेत्रांतील आर्थिक व तंत्रज्ञान विषयक सहकार्य संघटना. ही एक आंतरराष्ट्रीय संघटना असून बांगला देश, भारत, म्यानमार, श्रीलंका, थायलंड, भूतान आणि नेपाळ हे सात…

जी-२० (G-20)

आर्थिक दृष्ट्या प्रगत असलेल्या २० देशांची आणि त्या देशांच्या केंद्रिय बँकेच्या गव्हर्नरांची एक संघटना. जागतिक अर्थव्यवस्थेच्या संदर्भात महत्त्वाच्या प्रश्नांवर चर्चा करण्यासाठी औद्योगिक दृष्ट्या प्रगत आणि विकसनशील देशांना एकत्र आणण्याच्या हेतूने…

ब्रिक्स (Brics)

ब्राझील, रशिया, भारत, चीन आणि दक्षिण आफ्रिका या पाच देशांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेली वित्तीय संस्था. उपरोक्त पाचही देशांच्या इंग्रजी नामाच्या आद्याक्षरांचा वापर करून हे नाव तयार झाले. ब्रिक या…

गस्तप्रक्रिया (Patrolling)

युद्धाच्या आघाडीवर वेगवेगळ्या हालचाली आणि कारवाया सातत्याने चालू असतात. भावी कारवायांची पूर्वतयारी, योजनेच्या आराखड्यांची आखणी, शत्रूच्या ठावठिकाण्याविषयी आवश्यक माहिती गोळा करण्याचे काम, रसदपुरवठा वगैरे कारवायांकरवी दोन्ही प्रतिस्पर्धी सैन्ये रणभूमीवर आपली…

शांघाय सहकार्य संघटना (Shanghai Cooperation Organisation)

पार्श्वभूमी : चीन, कझाकस्तान, किर्गिझस्तान, रशिया आणि ताजिकिस्तान या पाच देशांच्या नेत्यांनी १९९६मध्ये ‘शांघाय–५’ या संघटनेची स्थापना केली होती. त्यानंतर १५ जून २००१ रोजी उझबेकिस्तान हा देश सहावा सदस्यदेश म्हणून…

आर्डीपिथेकस (Ardipithecus)

मानवी उत्क्रांतीशी संबधित प्रायमेट गणातील नामशेष झालेली एक प्रजाती. या प्रजातीत आर्डीपिथेकस रमिडस (Ardipithecus ramidus) आणि आर्डीपिथेकस कडाबा (Ardipithecus kadabba) अशा फक्त दोन प्रजातींचे जीवाश्म मिळाले आहेत. या दोन्ही प्रजातींचा…

ओरोरिन (Orrorin)

ओरोरिन टुजेनेन्सिस (Orrorin tugenensis) ही मानवी उत्क्रांतीशी संबधित जीवाश्मस्वरूपात मिळालेली एक प्रायमेट प्रजात. ओरोरिन टुजेनेन्सिस हा शब्द केनियातील स्थानिक भाषेत ‘टुजेन भागातील मूळ माणूसʼ अशा अर्थाने आहे. फ्रेंच पुराजीववैज्ञानिक ब्रिजिट…

साहेलान्थ्रोपस (Sahelanthropus tchadensis)

साहेलान्थ्रोपस टाकाडेन्सिस हे मानवी उत्क्रांतीशी संबधित एका प्रायमेट प्रजातीचे नाव आहे. मानवी पूर्वजांच्या संदर्भात या प्रजातीचे जीवाश्म सध्या सर्वांत प्राचीन आहेत. अगदी अलीकडच्या काळापर्यंत मानवी पूर्वजांचे सर्वांत जुने जीवाश्म ४०…

Read more about the article रामापिथेकस (Ramapithecus)
OLYMPUS DIGITAL CAMERA

रामापिथेकस (Ramapithecus)

मानवकुलाच्या उत्क्रांती टप्प्यातील एक महत्त्वाचा अवशेष. सिंधू आणि गंगा या नद्यांनी बनलेल्या गाळाच्या पठाराच्या उत्तरेस शिवालिक पर्वताच्या रांगा आहेत. घड्या घातल्याप्रमाणे दिसणाऱ्या या पर्वतांमध्ये अनेक ठिकाणी प्रायमेट गणातल्या परंतु आता…

युद्धकैदी नियंत्रण (Management of Prisoners of War)

प्रस्तावना : जिनीव्हा करारानुसार विश्वातील सगळ्या राष्ट्रांनी युद्धकैदी नियंत्रण प्रणाली संमत केलेली आहे. त्यातील मुख्य तत्त्वे, घटक आणि व्यवस्थापनासंबंधी माहिती असणे आणि त्याचे पालन करणे अपेक्षित आहे. या कराराचे मूळ…

आमेनतेत (Amentet)

प्राचीन ईजिप्शियन मृतात्म्यांशी संबंधित देवता. आकेन ह्या देवाची ती पत्नी असून आमेन्त, आमेन्तित, इमेन्तित किंवा इमेन्तेत अशा अन्य नावांनीही ती ओळखली जाते. ह्या नावांचा  अर्थ ती पश्चिमेकडील देवता असा होतो.…

अगाधीय टेकडी (Abyssal Hill)

सुस्पष्ट अशी समुद्रांतर्गत असलेली लहान टेकडी. ती अगाधीय (अतिशय खोल) समुद्रतळावर (सु. ३,००० ते ६,००० मी. खोल) काही मीटर ते शेकडो मीटर उंचीची असते. काही टेकड्यांचा व्यास शेकडो मीटरपर्यंतही असतो.…

पंचमस्तंभ (Fifth Column)

स्वदेशाविरुद्ध शत्रूस घातपाताच्या मार्गाने साह्य करणारी देशद्रोही फितुरांची संघटना. विशेषतः युद्धकाळात हे लोक घातपात, हेरगिरी वा तत्सम राष्ट्रविरोधी कृत्ये करून राष्ट्राला प्रतिकूल व शत्रूला अनुकूल वातावरण निर्माण करतात. ‘पंचमस्तंभ’ ही…

बुद्धी (Buddhi)

सांख्यांच्या २५ तत्त्वांपैकी एक. अनेक विषयांमध्ये या संज्ञाचा वापर केला जात असून येथे फक्त सांख्य तत्त्वज्ञानाच्या अनुषंगाने ऊहापोह केला गेला आहे. साम्यावस्थेत असणाऱ्या प्रकृतीत सत्त्व-रज-तम या त्रिगुणांचा क्षोभ झाल्यावर सत्त्वगुण…

आगम (Agam)

आर्यांच्या पूर्वी भारतात स्थायिक झालेल्या द्रविड, ऑस्ट्रिक इ. वैदिकेतर लोकांच्या धार्मिक परंपरेतून हिंदुधर्मात मूर्तिपूजा, देवळे, उत्सव, सणवार इ. अनेक गोष्टी दाखल झाल्या, तसेच विविध धार्मिक संप्रदायही निर्माण झाले. त्यांत वैष्णव,…