मादळ (Madal)
लोकनाट्य आणि लोकवाद्य. आदिवासी होळीच्या वेळी तारपा, मादळ, ढोल, डेरा, थाळी अशा वाद्यांच्या साथीने होळी साजरी करतात. मादळ हा आदिवासींचा वादनप्रकार असून मादळ या वाद्यनामाने मादळ हे आदिवासी नाटक ओळखले…
लोकनाट्य आणि लोकवाद्य. आदिवासी होळीच्या वेळी तारपा, मादळ, ढोल, डेरा, थाळी अशा वाद्यांच्या साथीने होळी साजरी करतात. मादळ हा आदिवासींचा वादनप्रकार असून मादळ या वाद्यनामाने मादळ हे आदिवासी नाटक ओळखले…
मेकॉले, झॅकरी : (२ मे १७६८ – १३ मे १८३८). प्रसिद्ध स्कॉटिश संख्याशास्त्रज्ञ आणि गुलामगिरीविरोधी चळवळीचे सक्रिय कार्यकर्ते. त्यांचा जन्म स्कॉटलंडमधील इन्व्हररी येथे झाला. त्यांचे वडील जॉन मेकॉले हे चर्च…
पोलाद बनविताना लागणार्या काही द्रव्यांना लोहमिश्रके (Ferroalloys) असे म्हणतात, मात्र ही द्रव्ये म्हणजे सतत उद्योगात वापरले जाणारे लोखंडाचे मिश्रधातू (Alloy Steels) नव्हेत. या दृष्टीने फेरो-मँगॅनीज, फेरो-सिलिकॉन, फेरो-क्रोमियम, फेरो-व्हॅनेडियम इ. ही…
ब्रिटिशांकित हिंदुस्थानातील ब्रिटिशांचे एक साम्राज्यविस्तारवादी धोरण. यालाच संस्थानांचे ‘व्यपगत धोरणʼ किंवा ‘व्यपगत सिद्धांतʼ असे संबोधले जाते. गव्हर्नर जनरल लॉर्ड डलहौसी (१८१२–१८६०) याने भारतातील ब्रिटिश साम्राज्य दृढतर करण्यासाठी या सिद्धांताद्वारे भारतातील…
झोतभट्टीमध्ये कोळसा - कोक या प्रतीचा - व लोखंडाचे धातुक चुनखडी अभिवाहासह एकत्र टाकतात आणि कोळशाच्या ज्वलनासाठी खालच्या भागातून हवा पाठवितात. कोळशाच्या ज्वलनाने तयार झालेल्या उच्च तापमानास धातुकाचे कोळशामुळे वा…
महाराष्ट्र गुजरात आणि मध्यप्रदेश या तीन राज्यांतील आदिवासी जमातींची कुलदेवता. दरवर्षी महाशिवरात्रीला याहामोगीची जत्रा भरते. या तीनही राज्यांतील आदिवासी लाखोंच्या संख्येने देवीच्या दर्शनासाठी येतात. याहामोगीचे मंदिर गुजरात राज्यातील नर्मदा जिल्ह्यातील…
विविध स्तरावरील संगीत परीक्षांद्वारे आणि अनेक वैशिष्ट्यपूर्ण उपक्रमाद्वारे संगीताचा प्रसार आणि प्रचार करणाऱ्या भारतातील मोजक्या संस्थांपैकी एक अग्रेसर संगीत संस्था. गुरुवर्य विष्णू दिगंबर पलुस्कर यांच्या निधनानंतर त्यांच्या उत्तुंग व्यक्तिमत्त्वाची, विलक्षण…
वाघ, अनुताई (Wagh, Anutai) : (१७ मार्च १९१०–२७ सप्टेंबर १९९२). सुप्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या, शिक्षणतज्ज्ञ आणि पद्मश्री पुरस्काराच्या मानकरी. त्यांचा जन्म पुणे येथे झाला. त्यांचे वडील बालकृष्ण वाघ हे सार्वजनिक बांधकाम…
आधुनिक काळातील एक धार्मिक आंदोलन. ‘थिऑसʼ आणि ‘सोफियाʼ या दोन ग्रीक शब्दांपासून ‘थिऑसॉफीʼ हा शब्द तयार झाला असून त्याचा अर्थ ईश्वरविषयक ज्ञान असा आहे. धर्माची दोन प्रमुख रूपे आहेत :…
भारतातील शक्तिपूजेचे एक लेंगिक प्रतीक मूलगामी संशोधनातून उलगडणारे हे मराठीतील महत्वाचे पुस्तक आहे. सर्व आधुनिक अभ्याससाधनांच्या मदतीने एका प्राचीन धर्मसंबंधी प्रथेचा आणि दैवताचा विशेष अभ्यास या ग्रंथात केलेला आहे. आदिवासी…
उच्च तापमान ऑक्सिडीकरण ही उच्च तापमानात घडणारी धातूंच्या गंजण्याची विक्रिया असून यात धातू व वातावरणातील ऑक्सिजन यांची रासायनिक विक्रिया होते. या रासायनिक विक्रियेतून वेगवेगळी ऑक्साइडे, सल्फाइडे आणि कार्बाइडे निर्माण होतात.…
रामचंद्र चिंतामण ढेरे यांचा हा ग्रंथ मुख्यतः लोकदैवतांचे स्वरूप स्पष्ट करणारा ग्रंथ आहे. दैवतविज्ञानाची एक स्वतंत्र शाखा संस्कृतीच्या अभ्यासक्षेत्रात गेल्या पंचवीस-तीस वर्षांमध्ये विकसित झाली आहे. प्रस्तुत ग्रंथ त्याच शाखेतील आहे…
धातू संशोधन संस्थेचे के.लू (चीन विज्ञान अकादमी, शेनयांग,चीन) यांनी 'पृष्ठभाग यांत्रिक घर्षणपद्धत' या तंत्रज्ञानाचा शोध लावला. या तंत्रज्ञानाने पदार्थामध्ये अतिरिक्त प्रतिविकृती/तणाव निर्माण करून पदार्थांमधील मोठ्या कणांचे (Coarse grain) लघूकरण हे…
नाझी जर्मनीतील ज्यूविरोधी आणि वंशवादी कायदे. जर्मनीच्या नाझी पक्षाचा अध्यक्ष व हुकूमशहा अॅडॉल्फ हिटलर (२० एप्रिल १८८९–३० एप्रिल १९४५) याच्या नेतृत्वाखालील नाझी पक्षाने १५ सप्टेंबर १९३५ रोजी न्यूरेंबर्ग येथे जर्मन…
प्रादेशिकदृष्ट्या जनसामान्यांमध्ये, विकसित झालेले आणि परंपरेने चालत आलेले नृत्य म्हणजे लोकनृत्य. पारंपरिक नृत्य, अपरिष्कृत नृत्य, आत्मभानविरहित नृत्य समूहाने संरचना केलेले नृत्य इत्यादी नावांनी ते संबोधले जाते. पारंपरिक लोकजीवनाचे प्रतिबिंबच ह्या…