चयापचयाच्या क्रियेमध्ये वनस्पती विविध प्रकारची द्रव्ये तयार करत असतात. त्यांत प्रामुख्याने दोन प्रकारची रंगद्रव्ये पाहावयास मिळतात. हरितद्रव्य (Chlorophyll) पानांमध्ये आणि पानसदृष्य भागांमध्ये असतात, तर त्यास मदत करणारी लाल (Xanthophyll) आणि…
आवर्ताच्या निर्मितीमुळे जो पाऊस पडतो त्यास ‘आवर्त पर्जन्य’ असे म्हणतात. एखाद्या प्रदेशात जेव्हा केंद्रस्थानी निर्माण झालेल्या तीव्र कमी दाबाच्या पट्ट्याभोवती सभोवतालच्या जास्त दाबाच्या प्रदेशाकडून अतिशय वेगाने वायुराशी चक्राकार वाहत येतात,…
उत्पादन केंद्रापासून प्रत्यक्ष वापराच्या ठिकाणी विद्युत शक्ती तीन टप्प्यात वहन केली जाते. प्रथम उच्च व अतिउच्च दाबाने लांब पल्ल्यासाठी तिचे पारेषण (Transmission) केले जाते. त्यानंतर मध्यम दाबाने विद्युत शक्ती शहरी…
हिल, ऑस्टिन ब्रॅडफर्ड : (८ जुलै १८९७ - १८ एप्रिल १९९१) ऑस्टिन ब्रॅडफर्ड हिल यांचा लंडनमध्ये जन्म होऊन लफ्टन, एसेक्समधील ओसबोर्न हाऊस येथे त्यांचे बालपण गेले. तेथेच चिग्वेल शाळेत त्यांचे शिक्षण…
स्वयंपाक करताना अनेक सुविधांची मदत घेणे आजच्या धावपळीच्या युगात आवश्यक आहे. विद्युत शक्तीवर चालणारी घरगुती उपकरणे मिश्रक (Mixer) व अन्न शिजवण्या आधी त्याची पूर्व तयारी करणारे अन्न पूर्वप्रक्रिया यंत्र (Food…
हॉल पीटर गॅविन : (२० नोव्हेंबर १९५१ ते ९ जानेवारी २०१६) पीटर गॅविन हॉल यांचे शिक्षण सिडनी विद्यापीठ आणि ऑस्ट्रेलियन राष्ट्रीय विद्यापीठ येथे झाले तर ऑक्सफोर्ड विद्यापीठातून पीएच्.डी. पदवी मिळवली. मेलबोर्न…
आपल्या रोजच्या दैनंदिन कार्यात पंप महत्त्वाची भूमिका बजावत असतात. घरगुती जीवनात पाणी पुरवठ्यापासून औद्योगिक क्षेत्रात पाणी पुरवठा तसेच रासायनिक प्रक्रियेसाठी पंपाचा मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला जातो. हे पंप चालवण्यासाठी विद्युत…
धातू आवेष्टित मध्यम दाबाकरीता अंतर्गेही स्विचगिअरचे कार्य, प्रकार, रचना इत्यादी मूलभूत माहिती भाग - १ विस्तारित केली आहे. या भागात सुरक्षा वैशिष्ट्ये/गरजा, मानके आणि परीक्षण, उभारणी व देखभाल, निष्कर्ष यांचे…
वीज वितरण प्रणालीमध्ये चलित्र नियंत्रण केंद्राची भूमिका : चलित्र नियंत्रण केंद्र हे कारखान्यातील एका विभागातील चलित्र आरंभीचा (Combination Starters) भौतिक गट असतो. त्यामुळे चलित्रांचे नियंत्रण करणे सोपे जाते. 1950 च्या…
गोवारीकर, वसंत रणछोडदास : (२५ मार्च १९३३ ते २ जानेवारी २०१५) वसंत गोवारीकर यांचा जन्म पुण्यात झाला. पदवीपर्यंतचे शिक्षण त्यांनी कोल्हापूरमध्ये घेतले आणि पुढच्या शिक्षणासाठी ते इंग्लंडला गेले. बर्मिंगहॅम विद्यापीठातून…
सहस्रदल पद्म हे पद्मकमळाचा एक कृषिप्रकार (कल्टीव्हर) आहे. याचा समावेश निलंबोनेसी या वनस्पती कुटुंबात होतो. निलंबो या प्रजातींमुळे या कुटुंबाला निलंबोनेसी हे नाव प्राप्त झाले. निलंबो या शब्दाची उत्पत्ती निलंबी…
बीटी कीटकनाशके एकात्मिक कीड नियंत्रणातील (integrated pest management) महत्त्वाचे जैविक घटक आहेत. बॅसिलस थुरिंजेन्सिस (Bacillus thuringiensis; Bt) या जमिनीतील जीवाणूपासून मिळणारी कीटकनाशके अनेक प्रकारच्या किडींविरुद्ध काम करतात. या जीवाणूंचे नैसर्गिक…
कालेवाला : फिनिश लोकमहाकाव्य. फिनलंड या देशामध्ये त्यास राष्ट्रीय महाकाव्याचा दर्जा आहे. त्यास त्याचे आजचे स्वरूप एकोणिसाव्या शतकात प्राप्त झाले. पेशाने वैद्यक असलेला एल्यास लनरॉट (१८०२-१८८४) हा या महाकाव्याचा संकलक…
पृथ्वीच्या दोन्ही गोलार्धातील उपोष्ण कटिबंधीय जास्त दाबाच्या पट्ट्याला उद्देशून ‘अश्व अक्षांश’ असे संबोधले जाते. दोन्ही गोलार्धांत ३०° ते ३५° या अक्षवृत्तांदरम्यान जास्त वायुभाराचे पट्टे निर्माण होत असतात. सूर्याचे भासमान भ्रमण…
वातावरणात जेव्हा एखाद्या ठिकाणी निर्माण झालेल्या जास्त भाराच्या केंद्राकडून सभोवतालच्या कमी भाराच्या प्रदेशाकडे चक्राकार वारे वाहतात, तेव्हा त्या वातावरणीय आविष्काराला ‘प्रत्यावर्त’ किंवा ‘अपसारी चक्रवात’ या संज्ञा वापरल्या जातात. आवर्ताप्रमाणेच प्रत्यावर्त…