अटलांटिक महासागरातील मेक्सिकोच्या आखाताचा एक फाटा. अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांपैकी अ‍ॅलाबॅमा राज्यात या उपसागराचा विस्तार झालेला आहे. नैर्ऋत्य भागात उपसागराचा निर्गममार्ग असून त्याद्वारे हा उपसागर मेक्सिकोच्या आखाताशी जोडलेला आहे. या निर्गमद्वाराच्या…
एक महत्त्वाचे पेशीअंगक. पेशी हा सर्व सजीवांचा मूलभूत घटक आहे. पेशी जिवंत राहण्यात पेशीपटलाचा महत्त्वाचा वाटा आहे. आभासी केंद्रकी (Pseudo nucleolus) व केंद्रकी या दोन्ही पेशींमध्ये पेशीपटल असते. पेशीपटल हे…
बाष्पयुक्त वाऱ्याच्या वाहण्याच्या मार्गात येणाऱ्या पर्वतीय अडथळ्यामुळे त्या पर्वताच्या वाताभिमुख उतारावर जी पर्जन्यवृष्टी होते, तिला ‘प्रतिरोध पर्जन्य’ किंवा ‘गिरिलिख पर्जन्य’ असे म्हणतात. उबदार सागराकडून वारे भूपृष्ठाकडे वाहू लागतात, तेव्हा ते…
रायबोसोम हे एक पेशीअंगक (Cell organelle) असून प्रथिन संश्लेषणात (Protein synthesis) त्याचा महत्त्वाचा सहभाग आहे. १९५५ साली जॉर्ज ई. पालादे (George Emil Palade) यांनी रायबोसोमचा शोध लावला. त्यांनी त्याचे वर्णन…
मोनेरा सृष्टीतील केंद्रक व पेशीआवरणविरहित सजीव. जीवाणू अधिक्षेत्रातील बॅसिलोटा संघातील क्लॉस्ट्रिडिया वर्गात यूबॅक्टेरिया गणातील क्लॉस्ट्रिडिएसी (Clostridiaceae) कुलात क्लॉस्ट्रिडियम बोट्युलिनम या जीवाणूचा समावेश होतो. बॅसिलोटा संघातील जीवाणू ग्रॅम पॉझिटिव्ह रंजक असून…
पश्चिम आफ्रिकेतील घाना देशाची राजधानी, देशातील सर्वांत मोठे शहर व एक प्रमुख सागरी बंदर. लोकसंख्या ४४,००,००० (२०२० अंदाज). देशाच्या दक्षिण भागात, अटलांटिक महासागराचा भाग असलेल्या गिनीच्या आखात किनाऱ्यावर हे शहर…
महाराष्ट्र राज्याच्या अगदी ईशान्य भागातील याच नावाच्या जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण. लोकसंख्या १,३२,८१३ (२०११). गोंदिया शहर नागपूरच्या ईशान्येस सुमारे १४० किमी. वर आहे. गोंदिया जिल्हा उत्तरेकडील मध्य प्रदेश आणि पूर्वेकडील छत्तीसगढ…
इसे मोनोगातारी : अभिजात जपानी साहित्यातील सुप्रसिद्ध काव्यकथा (इ.स. ९८०). पद्य- गद्य मिश्रित असलेल्या या साहित्यकृतीत १४३ कथा संगृहीत आहेत. लेखकाच्या नावाबद्दल निश्चितपणे काही सांगता येत नाही. काही पुराव्यानुसार आरिवारा…
महाराष्ट्रातील वारली आदिवासींची वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रकला. या जमातीचे लोक त्यांच्या घरातील भिंतींना चित्रांनी सजवतात. या चित्रांना वारली चित्र म्हणून ओळखले जाते. महाराष्ट्रातील कोसबाड, जव्हार, विक्रमगड, मोखाडा, डहाणू, तलासरी, नाशिक व धुळे…
त्सुरेझुरेगुसा : जपानच्या मध्ययुगीन साहित्यातील महत्त्वाची लेखसंग्रहात्मक साहित्यकृती. योशिदा केनको (कानेयोशी उराबे ) हा या कलाकृतीचा लेखक. केनकोचे वडील आणि भाऊ तत्कालीन गो उदा (१२७४-८७) या राजाच्या राजदरबारात कार्यरत होते.…
देशपांडे, वि. भा. : (३१ मे १९३८ – ९ मार्च २०१७). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध नाट्यसमीक्षक. नाट्यक्षेत्रात ते ‘विभा’ म्हणून ओळखले जात असत. त्यांचा जन्म पुणे येथे सर्वसामान्य कुटुंबात झाला. त्यांच्या आईचे…
साराशिना निक्की : अभिजात जपानी साहित्यातील हेइआन कालखंडामधील रोजनिशी. ही साहित्यकृती इ.स.१०५९ मध्ये सुगिवारा नो ताकासुएच्या मुलीने लिहिली आहे. ही मुलगी लेडी साराशिना म्हणून प्रसिद्ध असल्याने ह्या रोजनिशीचे नाव साराशिना…
द ड्रीम ऑफ रेड चेंबर : अठराव्या शतकातील चिनी कादंबरी. या कादंबरीला इंग्रजी भाषेत द स्टोरी ऑफ स्टोन असे तर चिनी भाषेत होंग लौ मंग असे म्हणतात. १८ व्या शतकाच्या…
खान, शफाअत : (२१ नोव्हेंबर १९५२). आधुनिक मराठी प्रायोगिक नाटककार, नाट्यदिग्दर्शक व नाट्यप्रशिक्षक. त्यांचा जन्म मध्यमवर्गीय कुटुंबात सावंतवाडी (सिंधुदुर्ग जिल्हा) येथे झाला. त्यांच्या वडिलांची फिरतीची नोकरी असल्याने विविध ठिकाणी त्यांचे…
सेत्सुवा : अभिजात जपानी साहित्यातील एक लोककथानात्मक साहित्यप्रकार. या साहित्यप्रकाराच्या अस्तित्वाबाबत मते मतांतरे आढळतात. या प्रकारात प्रामुख्याने मौखिक परंपरेत सांगितल्या जाणाऱ्या गोष्टींचे शब्दांकन केलेले बघायला मिळते. मुरोमाची कालखंडात या साहित्यप्रकाराची…