अर्थक्षेत्र (Semantic/Lexical field)
अर्थक्षेत्र : भाषेच्या शब्द आणि वाक्य स्तरावर अर्थ कसा अभिव्यक्त होतो याचा भाषाशास्त्रीय अभ्यास म्हणजे अर्थविचार (Semantics).अर्थक्षेत्र ही भाषेच्या अर्थवैचारिक ...
अर्थसंबंध (Sense relations)
अर्थ संबंध : अर्थस्तरावर शब्दांचा अभ्यास करताना शब्दार्थाच्या दोन बाजू विचारात घेतल्या जातात. १) शब्दांचे अंगभूत अर्थ २) शब्दांतील परस्पर ...
अशोक रामचंद्र केळकर (Ashok Ramchandra Kelkar)
केळकर,अशोक रामचंद्र : (२२ एप्रिल १९२९ – २० सप्टेंबर २०१४). आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे भाषावैज्ञानिक. भाषाविज्ञानाबरोबरच आस्वाद, समीक्षा आणि मीमांसा या तिन्ही ...
उणादिसूत्रे (Unadisutre)
उणादिसूत्रे : संस्कृत भाषेमध्ये साधित शब्द दोन प्रकारे तयार होतात. धातूला प्रत्यय लागून साधलेले शब्द व नामाला प्रत्यय लागून साधलेले ...
ऐतिहासिक भाषाविज्ञान (Historical Linguistics)
भाषेचा अभ्यास करण्याची पद्धती. भाषाभ्यासाच्या या पद्धतीत भाषेचा ऐतिहासिक आढावा घेतला जातो. भाषेचे पूर्वरूप आणि उत्तररूप यातील परस्परसंबंध तपासणे, हे ...
कट्टाबोली (Kattaboli)
युवावर्गाच्या भाषाव्यवहारातील भाषारुपासाठीची संज्ञा. समाजभाषाविज्ञानामध्ये सामाजिक घटकांमुळे निर्माण होणारी भाषिक विविधता हे अभ्यासाचे एक महत्वाचे क्षेत्र आहे. कोणत्याही भाषाव्यवहाराचे स्वरूप ...
कार्यवाद (Functionalism)
कार्यवाद (भाषाविज्ञानातील) : कार्यवादी भूमिका ही भाषिक संरचनेला (आणि पर्यायाने रूपाला) भाषेच्या समाजगत, संदर्भगत कार्याचे फलित मानते. म्हणजेच भाषा म्हणून ...
क्रिओल (Kreyol)
दोन किंवा अधिक भाषांच्या मिश्रणातून तयार होणारी भाषा. ही भाषा एका कार्यक्षेत्रापुरती मर्यादित न राहता एका सबंध पिढीची आणि त्यानंतर ...
क्रियाव्याप्ती (Aspect)
क्रियाव्याप्ती: क्रियाव्याप्ती ही काळ (tense) किंवा अभिवृत्ती (mood) यांप्रमाणेच फक्त क्रियापदांनाच लागू असणारी एक व्याकरणिक कोटी आहे. क्रियेकडे बघण्याचा एक ...
घटक-विश्लेषण (Componentional Analysis)
घटक–विश्लेषण : भाषावैज्ञानिक पद्धतीने शब्दांचे अर्थवर्णन किंवा अर्थविघटन करण्यासाठी अर्थविचारात (Semantics) जी पद्धती वापरली जाते तिला घटक विश्लेषण असे म्हणतात ...
चिकित्सक संदेशप्रबंधक विश्लेषण (Critical Discourse Analysis)
सामाजिक आणि सांस्कृतिक भवतालाचे वस्तुनिष्ठ आकलन व विश्लेषण करणारी भाषावैज्ञानिक पद्धती. भाषा ही चिन्हव्यवस्था आहे आणि या व्यवस्थेतून सूचित होणारं ...
चिन्हविज्ञान (Semiotics)
चिन्हविज्ञान : (चिन्हमीमांसा). चिन्हविज्ञान किंवा चिन्हमीमांसा म्हणजे चिन्हांचे अध्ययन करणारी ज्ञानशाखा. चिन्ह म्हणजे काय हा कळीचा प्रश्न आहे.चिन्ह म्हणताक्षणी आपल्या ...
तुलनात्मक पुनर्रचना पद्धती (Comparative restructuring method)
तुलनात्मक पुनर्रचना पद्धती : ऐतिहासिक भाषाविज्ञानात भाषांमध्ये काळानुसार होणाऱ्या बदलांचा अभ्यास होतो. भाषांमधील काही विशेष प्रकारच्या शब्दांतील ध्वनीविषयक आणि अर्थविषयक ...
नारायण गोविंद कालेलकर (Narayan Govind Kalelkar)
कालेलकर, नारायण गोविंद : (११ डिसें. १९०९- ३ मार्च १९८९). प्रसिद्ध भाषावैज्ञानिक. भाषाविज्ञान या नव्या विज्ञानशाखेचा परिचय सोप्या मराठीत करून ...
पिजिन (Pidgin)
मर्यादित शब्दसाठा, सुलभ व्याकरण आणि संदेशवहनाला (कम्युनिकेशन) सोपी अशा मिश्रभाषा.पिजिन या मिश्रभाषा मूलतः फक्त बोलीभाषा किंवा जनभाषा (लिंग्वा फ्रँका) आहेत ...
प्रातिशाख्य ग्रंथ (Pratishakhya Granth)
प्रातिशाख्य ग्रंथ : वेदमंत्रांच्या उच्चारणशास्त्राशी संबंधित एका प्राचीन ग्रंथ प्रकाराचे नाव. या ग्रंथांमध्ये वेदांच्या प्रत्येक शाखेशी संबंधित उच्चारणाबद्दलचे निरनिराळे नियम ...
बोधात्मक भाषाविज्ञान (Cognitive Linguistics)
भाषेचा आकलनाच्या दृष्टीकोनातून अभ्यास करणारी भाषा विज्ञानातील एक अभ्यासपद्धती . १९७० च्या दशकात निर्माण झालेली, गेल्या अर्धशतकभर विकसित होत असणारी ...
भाषांतर (Translation)
भाषांतर : केवळ संस्कृतीच्या अंगाने विचार केला तर भाषांतर म्हणजे दुसरी भाषा.प्रत्यक्षात मात्र भाषांतर ही संज्ञा एका विशिष्ट प्रकारच्या संप्रेषणाकरिता ...
भाषाप्रभेदात्मक दृष्टीकोन (Linguistic approach)
शब्दांची रचना, वाक्यांतर्गत पदांचा क्रम अशा भाषिक गुणधर्मांच्या आधारे भाषांचे वर्गीकरण करण्याची पद्धती.भाषाविज्ञानामध्ये भाषांचे वर्गीकरण हे तीन दृष्टीकोनांतून केले जाते-१.कुलनिष्ठ ...
भाषिक कृती (Speech Acts)
उच्चारणाद्वारे केल्या जाणाऱ्या कृती म्हणजे भाषिक कृती. माणूस भाषेचा उपयोग फक्त माहिती देण्यासाठी करतो असे नाही तर भाषेद्वारे काही वेळा ...
