(एंझाइम्स). सजीवांमधील रासायनिक अभिक्रियांचा (प्रक्रियांचा) वेग वाढवणाऱ्या संयुगांना विकरे किंवा वितंचके म्हणतात. सर्व सजीवांच्या पेशी विकरे तयार करतात. विकरांचे रेणू दुसऱ्या रेणूंमध्ये बदल घडवून आणतात. अशा रूपांतरित रेणूंबरोबर विकरे संयोग…
(फॉल्स ब्लॅक पेपर). वावडिंग ही आरोही (वर चढणारी) वनस्पती मिर्सिनेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव एंबेलिया राइब्ज आहे. वावडिंगाचा भारत, श्रीलंका, मलेशिया आणि चीन या देशांत प्रसार झालेला दिसून येतो.…
(इंडियन विलो). एक पानझडी वृक्ष. वाळुंज ही वनस्पती सॅलिकेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सॅलिक्स टेट्रास्पर्मा आहे. हा वृक्ष बहुधा ओलसर जागी व नदीकाठच्या वाळूत वाढलेला दिसून येतो. म्हणून त्याला…
(व्हेटिव्हर). गवत कुलातील (पोएसी किंवा ग्रॅमिनी) एक उपयुक्त वनस्पती. वाळा उर्फ खस या वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव क्रायसोपोगॉन झिझेनॉइड्स आहे. गहू, भात, नाचणी, बाजरी इत्यादी वनस्पतीही पोएसी कुलातील आहेत. वाळा मूळची…
(एजिंग). सजीवांमध्ये वाढत्या वयानुसार शरीरक्रियात्मक बदलांमुळे जीर्णता उद्भवते म्हणजे सजीवांमधील जैविक प्रक्रियांचा वेग कमी होऊ लागतो आणि चयापचय क्रियांवर येणारे ताण झेपण्याची क्षमता कमी होते. या प्रक्रियेला वार्धक्य म्हणतात. ही…
ब्रूस ली : ( २७ नोव्हेंबर १९४० – २० जुलै १९७३). प्रसिद्ध चित्रपट अभिनेते, जीत कून दो या युद्धकला (मार्शल आर्ट) प्रकाराचे जन्मदाते आणि विसाव्या शतकातील एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व. पॉप…
दिलीपकुमार : (११ डिसेंबर १९२२ – ७ जुलै २०२१). भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वाधिक लोकप्रिय अभिनेत्यांच्या पंक्तीतील अग्रणी नाव. त्यांचे मूळ नाव मोहम्मद युसूफ खान होय. त्यांचा जन्म स्वातंत्र्यपूर्व भारतातील पेशावर (सध्या…
वॉलर, एडमंड : (३ मार्च १६०६ - २१ऑक्टोबर १६८७). सतराव्या शतकातील इंग्लिश कवी आणि राजकारणी. जन्म इंग्लंडच्या बकिंघमशायर, कोलेशिल येथे झाला होता. तो बॅरिस्टर रॉबर्ट वॉलर आणि त्यांची पत्नी ॲनी…
टर्नर, शार्लोट (स्मिथ) : (४ मे १७४९ - २८ ऑक्टोबर १८०६). प्रणयरम्य (रोमँटिक) कालखंडातील प्रख्यात ब्रिटिश कवयित्री आणि कादंबरीकार. जन्म लंडन, इंग्लंड येथे. शार्लोट ही निकोलस टर्नर आणि ऍना टॉवर्स…
बार्बाउल्ड, ॲना लेटिटिया (एकिन) : (२० जून, १७४३ - ९ मार्च, १८२५). प्रसिद्ध ब्रिटिश लेखिका, कवयित्री आणि संपादक. राजकीय आणि सामाजिक विषयांवर सर्वोत्तम लेखन करण्याबद्दल ती सर्वश्रुत आहे. ती तत्कालीन…
बेली, जोआना : (११ सप्टेंबर १७६२-२३ फेब्रुवारी १८५१). १८ व्या शतकातील एक स्कॉटिश संवेदनशील कवयित्री, सर्जनशील नाटककार, प्रसिद्ध संपादक आणि समीक्षक. जन्म हॅमिल्टन, स्कॉटलंड येथे. जोआनाचा भाऊ शाळेत शिकत असे;…
रुक्मिणीस्वयंवर : महानुभाव पंथाच्या सातीग्रंथांत नरेंद्रकृत रुक्मिणीस्वयंवर या ग्रंथाचा समावेश आहे. महानुभाव पंथाच्या महत्त्वाच्या आणि वैशिष्ट्यपूर्ण असलेल्या सातीग्रंथांत समावेश असणं यातच कवी नरेंद्राचे आणि त्याच्या रुक्मिणीस्वयंवराचे मोठेपण सिद्ध होते. कवी…
शिशुगीत : लहान मुलांसाठी रचलेली कविता म्हणजे शिशुगीत वा बालगीत. बरीचशी शिशुगीते ही लोकसाहित्याच्या मौखिक परंपरेतून चालत आलेली असतात आणि अर्थातच त्यांचे रचनाकार अज्ञात असतात. काही शिशुगीते त्या-त्या भाषेतील ज्ञात…
लोकगाथा : मौखिक परंपरेने चालत आलेला प्रदीर्घ कथनपर गीतकाव्याचा प्रकार. त्यात एखादी पारंपरिक लोकप्रिय कथा गीतांमध्ये गुंफलेली असते. गेयता हा त्याचा अनिवार्य घटक असतो. स्त्रीरचित आख्यानकाव्येही मराठीत भरपूर आहेत.प्राचीन भारतीय…
तावरे, चिंतामणी अंबादास : (२२ जून १९४६). महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध शाहीर. मराठवाडा विभागातील औरंगाबाद येथील रहिवासी ते होत. महाराष्ट्रातील अनेक दिग्गज शाहीरांचा सहवास आणि मार्गदर्शन लाभलेल्या तावरे यांच्या शाहिरीची सुरुवात प्रतिकूल…