नमस्कारासन (Namaskarasana)
एक आसनप्रकार. या आसनामध्ये शरीराचा आकार हा आपण एखाद्यास अभिवादन करत आहोत असा असतो, म्हणून या आसनास नमस्कारासन असे म्हणतात. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी दोन्ही पायांमध्ये अंतर ठेवून दोन्ही हात…
एक आसनप्रकार. या आसनामध्ये शरीराचा आकार हा आपण एखाद्यास अभिवादन करत आहोत असा असतो, म्हणून या आसनास नमस्कारासन असे म्हणतात. कृती : आसनपूर्व स्थितीसाठी दोन्ही पायांमध्ये अंतर ठेवून दोन्ही हात…
डार्ट, रेमंड अस्थुर (Dart, Raymond Asthur) : (४ फेब्रुवारी १८९३ – २२ नोव्हेंबर १९८८). ऑस्ट्रेलियन वंशाचे प्रसिद्ध दक्षिण आफ्रिकन मानवशास्त्रज्ञ, जंतुशास्त्रज्ञ व शरीरशास्त्रज्ञ. डार्ट यांचा जन्म ऑस्ट्रेलियातील तूवाँग (ब्रिस्बेन) येथे…
ज्या वस्तूंचे ज्ञान पाच ज्ञानेंद्रियांच्याद्वारे होऊ शकत नाही, त्या वस्तूंना अतीन्द्रिय असे म्हणतात. या विश्वात अस्तित्वात असणाऱ्या सर्व वस्तूंचे स्वरूप हे वेगवेगळे आहे. जे पदार्थ पाच महाभूतांनी बनलेले आहेत आणि…
जगामध्ये जन्माला येणाऱ्या प्रत्येक जीवाचे आयुष्य वेगवेगळे असते. प्रत्येकाचा स्वभाव वेगळा असतो, आवडी-निवडी वेगळ्या असतात, आयुष्याचा कालावधी कमी-जास्त असतो, आयुष्यात उपभोगली जाणारी सुख-दु:खे वेगवेगळी असतात. प्रत्येक जीवाचे आयुष्य वेगवेगळे का…
गुजरातमधील समुद्री चाच्यांचे पुरातत्त्वीय स्थळ. खंबातच्या आखातात गोघा या प्राचीन बंदराजवळ सु. १० किमी. अंतरावर असून तेथे समुद्री चाच्यांची गढी आहे. या बेटाची लांबी सहा किमी. असून हे बेट खासगी…
गुजरातमधील सागरी पुरातत्त्वीय स्थळ. हे गुजरातमधील गीर सोमनाथ जिल्ह्यातील (२०१३ पूर्वीचा जुनागढ जिल्हा) कोडिनार या गावाजवळ अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यावर शिंघोडा नदीच्या मुखापाशी आहे. प्राचीन भारतीय साहित्यात श्रीकृष्णाच्या द्वारकेबाबत ज्या अनेक…
गुजरातमधील सागरी पुरातत्त्वीय स्थळ आणि प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ. परंपरेने कृष्णचरित्राशी जोडले गेलेले हे बेट ‘बेट शंखोधरʼ या नावानेही ओळखले जाते. हे स्थळ द्वारकेपासून तीस किमी. अंतरावर खंबातच्या आखाताच्या मुखाशी आहे.…
तमिळनाडूतील एक प्रसिद्ध अधोजल पुरातत्त्वीय स्थळ आणि प्राचीन बंदर. याच स्थळाला कावेरीपट्टणम अथवा कावेरीपूमपट्टणम म्हणूनही ओळखले जाते. शिलप्पधिकारम (सिलप्पईकरम; Silappaikaram) आणि मणिमेखलै (मणिमेखलई; Manimekhelai) या दोन प्रसिद्ध तमिळ महाकाव्यात पुम्पुहार…
तमिळनाडूतील एक प्रसिद्ध मेरिटाइम पुरातत्त्वीय स्थळ. तसेच जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा असलेले दक्षिण भारतातील एक महत्त्वाचे बंदर आणि व्यापारी केंद्र. पल्लव वंशातील पहिला नरसिंहवर्मा याच्या महामल्ल वा मामल्ल या बिरुदावरून…
भारतातील पुदुच्चेरी (पाँडिचेरी) या केंद्रशासित प्रदेशात असलेले एक प्रसिद्ध मेरिटाइम पुरातत्त्वीय स्थळ. हे स्थळ पुदुच्चेरी शहरापासून सहा किमी. अंतरावर अरियानकुप्पम नदीच्या मुखापाशी कक्कयानतोप्पू गावाजवळ आहे. अरिकामेडू या ठिकाणाचे पूर्वीचे स्थानिक…
पोहनेरकर, दादासाहेब : (२१ सप्टेंबर १९०८–२ सप्टेंबर १९९०). महाराष्ट्रातील विख्यात इतिहास संशोधक आणि साहित्यिक. नरहरी शेषाद्री पोहनेरकर हे त्यांचे मूळ नाव; तथापि दादासाहेब पोहनेरकर म्हणून परिचित. त्यांचा जन्म बीड जिल्ह्यातील…
डच ईस्ट इंडिया कंपनीची नेदरलँड्समधील कागदपत्रे. नेदरलँड्समधील द हेग येथील राष्ट्रीय पुराभिलेखागारात ही कागदपत्रे असून त्यांत डच ईस्ट इंडिया कंपनीचे मोठे दफ्तर आहे. याचा संग्रह क्रमांक १.०४.०२ असून एकूण १४,९३३…
डच ईस्ट इंडिया कंपनीची इंडोनेशियात असलेली कागदपत्रे. इंडोनेशियाची राजधानी जाकार्ता येथे अरसिप नॅशनल रिपब्लिक इंडोनेशिया अर्थात राष्ट्रीय पुराभिलेखागारामध्ये ही कागदपत्रे आहेत. यामध्ये कंपनीच्या बटाव्हिया (जाकार्ता) येथील गव्हर्नर जनरलच्या काउन्सिलचे आणि…
केरळ राज्यातील प्रसिद्ध सागरी पुरातत्त्वीय स्थळ. ते तिरुअनंतपुरम (त्रिवेंद्रम) जिल्ह्यात तिरुअनंतपुरमपासून दक्षिणेस १७ किमी. अंतरावर आहे. विळिंजमच्या परिसरात पाषाणात कोरलेली गुहा, किल्ला, अनेक मंदिरे, सेंट मेरी चर्च आणि एक मशीद…
राजस्थानातील एक मध्ययुगीन पुरातत्त्वीय स्थळ. हे स्थळ पाली जिल्ह्यात असून राजपुतांच्या चौहान कालखंडातील आहे. भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणाने १९९०-९१ मध्ये येथे उत्खनन केले. अभिलेखीय पुराव्यांवरून असे दिसते की, नाडोल हे चौहान…