मराठी विश्वकोश

चक्रासन (Chakrasana)

एक आसनप्रकार. ‘चक्र’ या संस्कृत शब्दाचा अर्थ चाक असा आहे. या आसनाच्या अंतिम स्थितीत शरीर गोलाकार होते म्हणून याचे नाव ‘चक्रासन’ असे पडले आहे. अहिर्बुध्न्यसंहिता (चवथे शतक), नारायणतीर्थ यांची योगसिद्धान्तचन्द्रिका…

बेद्रिच ह्‌रॉझ्नी (Friedrich Hrozny)

ह्‌रॉझ्नी, बेद्रिच : (६ मे १८७९–१८ डिसेंबर १९५२). चेक पुरावशेषविद् आणि प्राच्यविद्या पंडित. त्याने हिटाइट (हित्ती) क्यूनिफॉर्म बेद्रिच ह्‌रॉझ्नी (कीलमुखी) लिपीचा प्रथम उलगडा केला (१९१६) आणि दक्षिण–पश्चिम आशियाच्या प्राचीन इतिहासाच्या…

मोबाइल परिचालन प्रणाली (Mobile Operating System)

मोबाइलवर कार्यरत असणारी परिचालन प्रणाली. मोबाइल परिचालन प्रणाली हे सॉफ्टवेअरचे व्यासपीठ असून त्यावर इतर प्रोग्राम कार्यरत असतात. याला मोबाइल ओएस (Mobile OS) असेही म्हणतात. प्रामुख्याने ही परिचालन प्रणाली मोबाइलसम साधनावर…

गुलाबो सपेरा (Gulabo Sapera)

गुलाबो सपेरा : (१९७४). आंतरराष्ट्रीय कीर्तीची कालबेलिया नर्तिका. गुलाबो सपेरा ही आंतरराष्ट्रीय कीर्तीची कालबेलिया नर्तिका म्हणून सर्वपरिचित आहे. धनत्रयोदशीच्या दिवशी गुलाबोचा जन्म अजमेर येथे झाला. ती आपल्या आई - वडिलांचे…

पांडुरंग घोटकर (Pandurang Ghotkar)

घोटकर, पांडुरंग : (२१ मे १९४७). महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध तालवाद्य वादक. विशेषतः ढोलकी सम्राट म्हणून प्रसिद्ध ते आहेत. त्यांचे मूळ गाव औरंगाबाद जिल्ह्यातील गंगापूर तालुक्यातील भिवधानोरा हे आहे. पारंपरिक गोंधळी कुटुंबात…

निरंजन भाकरे (Niranjan Bhakare)

भाकरे, निरंजन : (१०-०६-१९६५ - २३-०४-२०२१). महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध भारूडकार. सर्व संतांची भारूडे गायन, अभ्यासपूर्ण निरूपण आणि बहुआयामी अभिनय कलेतून ते सादर करीत असत. त्यांचा जन्म औरंगाबाद येथे झाला. त्यांचे मूळ…

अशोक परांजपे (Ashok Paranjape)

परांजपे, अशोक : (३० मार्च १९४१ - ९ एप्रिल २००९). महाराष्ट्रातील लोककला संशोधक, गीतकार, नाटककार. त्यांचा जन्म सांगली जिल्ह्यातील हरिपूर येथे झाला. त्यांचे वडील गणेश परांजपे हे आयुर्वेदाचार्य होते. हरिपूर…

दत्ता भगत (Datta Bhagat)

भगत, दत्ता : (१३ जून १९४५). दत्तात्रय गणपतराव भगत. महाराष्ट्रातील ख्यातनाम विचारवंत, वक्ते, नाटककार, समीक्षक आणि समाजसुधारक महात्मा फुले व डाॅ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या विचारकार्याचे व्यासंगी अभ्यासक. परिवर्तनवादी चळवळीचे भाष्यकार. कथा,…

गोध्रा शहर (Godhra City)

भारताच्या गुजरात राज्यातील पंचमहाल जिल्ह्याचे मुख्यालय व प्रमुख व्यापारी शहर. लोकसंख्या १,४३,६४४ (२०११). हे गांधीनगरच्या पश्चिमेस १२५ किमी. वर असून मुंबई-नवी दिल्ली या पश्चिम रेल्वेमार्गावरील प्रस्थानक आहे. येथून लोहमार्गाची एक…

लक्ष्मणराव सरदेसाई (laxmanrao Sardesai)

सरदेसाई, लक्ष्मणराव : (१८ मार्च १९०५ - ५ फेब्रुवारी १९८६). नामवंत मराठी गोमंतकीय कथाकार, स्वातंत्र्यसेनानी आणि विचारवंत. मराठी कथाविश्वात त्यांचे स्थान महत्त्वाचे आहे. त्यांनी उत्कृष्ट व्यक्तिचित्रेही लिहिली. ललितनिबंध लिहिले. कथा…

वसंत सीताराम पाटणकर (Vasant Sitaram Patankar)

पाटणकर, वसंत सीताराम : (२० जानेवारी १९५१). मराठी साहित्यातील सुप्रसिद्ध कवी, समीक्षक आणि मराठीचे प्राध्यापक. जन्म खेड, जि.रत्नागिरी येथे झाला. मुंबई विद्यापीठ येथून त्यांनी पदवीचे शिक्षण पूर्ण केले (१९७३). यावेळी…

आभासी वर्ग (Virtual Classroom)

ही संगणक आणि नेटवर्क प्रणालीवर आधारित विद्यार्थी व तज्ज्ञ मार्गदर्शक वा अध्यापक यांच्यात संवाद साधण्यासाठी वास्तवभासी वर्गखोलीसारखे वातावरण निर्माण करणारी एक शिक्षण प्रक्रिया होय. या वर्गात ई-लर्निंग तंत्राच्या साहाय्याने विद्यार्थ्यांसाठी…

वर्ल्ड कौन्सिल ऑफ चर्चेस ऑफ इंडिया : प्रॉटेस्टंट (WCC Of India : Protestant)

प्रत्येक धर्म हा काही मुख्य तत्त्वांवर आधारित असतो. त्याला आध्यात्मिक अधिष्ठान असते. प्रत्येक धर्मात दोन किंवा त्याहून जास्त पंथ असू शकतात. ख्रिस्ती धर्माचे सुद्धा दोन प्रमुख पंथ आहेत. ते म्हणजे…

भिजकी वही (Bhijki Wahi)

भिजकी वही : सुप्रसिद्ध मराठी कवी अरुण कोलटकरांचा भिजकी वही हा कवितासंग्रह २००३ मध्ये प्रास प्रकाशनाकडून प्रकाशित झाला. एकूण ३९३ पृष्ठांचा हा संग्रह असून त्यामध्ये पंचवीस कवितांचा समावेश आहे. या…

सेल्केत / सेर्केत (Selqet / Serqet)

एक ईजिप्शियन देवता. ईजिप्शियन पुराणकथेनुसार या देवतेला मृतांची देवी म्हटले जाते. ही प्राचीन ईजिप्शियन वृश्चिकदेवता असून तिची सरकित, सेलकेत, सेलकित आणि सेलकिस ही नावेदेखील काही ठिकाणी प्रचलित आहेत. ही रक्षणकर्ती…