हिमालय पर्वताची निर्मिती स्तरित आणि रूपांतरित खडकांच्या रचना असलेल्या प्रदेशात वलीकरण क्रिया होऊन झालेली आहे. ॲल्फ्रेड व्हेगेनर (वॅगनर) यांच्या खंड विप्लव (वहन) सिद्धांतानुसार अगदी सुरुवातीला अस्तित्वात असलेल्या पॅन्जीया या महाखंडाचे…
(संगणक प्रोग्रामिंग भाषा). क्लिपर एक एक्स-बेस कंपायलर (xBase Compiler) आहे, जी मुळात एमएस-डॉस (MS-DOS) अंतर्गत सॉफ्टवेअर प्रोग्राम (programme) तयार करण्यासाठी वापरली जाते. जरी क्लिपर ही सामान्य हेतूकरिता प्रोग्रामिंग भाषा असली…
वाय.एम.सी.ए. हे ‘यंग मेन्स ख्रिश्चन असोसिएशन’ ह्या संघटनेचे लघुरूप होय. इंग्लंडमध्ये जॉर्ज विल्यम्स नावाच्या एका तरुणाने १८४४ साली तिची स्थापना केली. तो स्वत: कापडधंद्यात कारकून म्हणून नोकरी करीत होता. कापडधंद्याच्या…
कॅनडातील मॅनिटोबा प्रांताच्या दक्षिणमध्य भागातील एक सरोवर. या सरोवराची लांबी सुमारे २०० किमी., रुंदी ४५ किमी., खोली ७ मीटर आणि विस्तार ४,६२४ चौ. किमी. आहे. मॅनिटोबा प्रांताची राजधानी असलेल्या विनिपेग…
(कॅम; CAM). संगणकीय प्रक्रिया. कॅम भौतिकीय अभिकल्पांच्या माहितीचा वापर करून स्वयंचलित यंत्रांना नियंत्रित करते. कॅम प्रणाली संगणकीय अंकीय नियंत्रक (Computer Numerical Control; CNC; सीएनसी) किंवा थेट अंकीय नियंत्रक (Direct Numerical…
पश्चिम भारतातील एक महत्त्वाचा हीनयान (थेरवाद) व महायान लेणी-समूह. या लेणी नाशिक शहरापासून पश्चिमेला सुमारे ८ किमी. अंतरावर मुंबई-आग्रा राष्ट्रीय महामार्गालगत आहेत. येथे तीन टेकड्या असून त्यांपैकी त्रिकोणी आकाराच्या ‘त्रिरश्मी’…
पुणे जिल्ह्याच्या जुन्नर परिसरातील ‘मानमोडी’ टेकडीवरील प्रसिद्ध बौद्ध (थेरवाद) लेणी-समूह. जुन्नरच्या आग्नेयेस सु. २ किमी. अंतरावर मानमोडी डोंगराची सु. ३ किमी. लांबीची रांग आहे. त्यात सुरुवातीस भीमाशंकर, मधल्या भागात अंबा-अंबिका…
ग्राम्शी, आंतोनियो : (२२ जानेवारी १८९१—२७ एप्रिल १९३७). इटालियन राजकीय तत्त्वज्ञ, इटालियन मार्क्सवादी पक्षाचे सहसंस्थापक-नेते आणि विसाव्या शतकातील मार्क्सवादी प्रवाहातील महत्त्वाचे विचारवंत. त्यांचा जन्म इटलीमधील सार्डिनियातील कॅलिगरी प्रांतात झाला. आई-वडिलांना…
कुटियट्टम् : केरळमधील अतिप्राचीन पारंपरिक लोकनाट्य कला. या कलेचा प्रचार प्रसार मंदिराच्या माध्यमातून झालेला आहे. कुटियट्टम् याचा अर्थ एकत्र येऊन मिळून-मिसळून नृत्य व अभिनय सादर करणे. यामध्ये स्त्री आणि पुरुष…
महाराष्ट्रातील प्राचीन अवशेषांचे एक स्थळ. ताम्रपाषाणयुगीन सावळदा संस्कृती ते जोर्वे संस्कृती या दरम्यानच्या सांस्कृतिक कालखंडांची सलग माहिती येथे मिळत असल्याने, तसेच सिंधू संस्कृतीच्या उत्तर हडप्पा काळातील सर्वांत दक्षिणेकडील पुरातत्त्वीय स्थळ…
अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांतील रॉकी पर्वताच्या पूर्वेकडील उतारावरून आणि त्याच्या निकटची मैदाने यांच्यावरून वाहणाऱ्या उबदार, शुष्क व अतिशय संक्षुब्ध अशा पश्चिमी वाऱ्यांना चिनूक वारे म्हणतात. हे चंडवात प्रकारचे वारे अल्पावधीत एकाएकी…
पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरून (जमीन आणि महासागरावरून) बाष्पाच्या स्वरूपात वातावरणात जाणार्‍या, वातावरणातून वर्षणाच्या स्वरूपात जमिनीवर व महासागरावर येणार्‍या आणि जमीन व महासागरावरून परत बाष्पाच्या स्वरूपात वातावरणात जाणार्‍या पाण्याचे परिवहन (अभिसरण) म्हणजे जलस्थित्यंतर…
पृथ्वीवरील वातावरणाच्या उच्च थरातून अतिशय वेगाने, नागमोडी वळणांनी आणि वैशिष्ट्यपूर्ण रितीने वाहणाऱ्या हवेच्या प्रवाहांच्या लांब व अरुंद पट्ट्याला झोतवारा असे म्हणतात. तरंगाच्या रूपात झोतवारे पृथ्वीच्या उत्तर व दक्षिण गोलार्धांभोवती वाहतात.…
वसंतकुमारी, एम. एल. : (३ जुलै १९२८ – ३१ ऑक्टोबर १९९०). कर्नाटक संगीतातील प्रसिद्ध शास्त्रीय गायिका व संगीतकार आणि ख्यातकीर्त चित्रपटगीत गायिका. त्यांचे पूर्ण नाव मद्रास ललितांगी वसंतकुमारी. त्या ‘एमएलव्ही’…
तेरूक्कुत्तु : तामिळनाडू राज्यामधील पारंपरिक लोकनाट्य शैलीमध्ये तेरूक्कुत्तु या लोकनाट्य शैलीस विशेष स्थान आहे. तेरूक्कुत्तु याचा सामान्य शाब्दिक अर्थ म्हणजे रस्त्यावर सादर केले जाणारे नाट्य. हे मुख्यतः वर्षा देवी मारीयम्मन…