भित्तिलेपचित्रणाच्या प्रमुख पद्धतीतील एक पद्धती. या पद्धतीला खरे (True) भित्तिलेपचित्रण अथवा सार्द्र भित्तिलेपचित्रण असेही संबोधितात. प्रागैतिहासिक काळातील गुहांमधील चित्रांपासून चालत आलेल्या भित्तिलेपचित्रण-तंत्राची साधारण मध्ययुगात इटलीमधे बॉन फ्रेस्को या पद्धतीमध्ये परिपूर्णता…
भौगोलिक आणि ऐतिहासिक कारणांमुळे भारतीय उपखंडात ब्रिटिश आल्यानंतरच हिमालय पर्वताचे समन्वेषण आणि त्यातील शिखरे सर करण्याचे प्रयत्न सुरू झाले. स्वातंत्र्योत्तर काळात ब्रिटिश या प्रदेशातून निघून गेल्यानंतरही हिमालयाच्या समन्वेषणात ब्रिटिशांचाच पुढाकार…
हिमालय पर्वतात असंख्य नद्यांची उगमस्थाने आहेत. अनेक हिमालयीन नद्या पूर्वप्रस्थापित स्वरूपाच्या व हिमालयापेक्षाही जुन्या आहेत. हिमालयाचे उत्थापन अगदी मंद गतीने होत होते. त्याच वेळी या नद्यांनी पात्राचे अधोगामी क्षरण करून…
हिमालय पर्वताच्या वेगवेगळ्या भागातील हवामानामधील भिन्नता, पर्जन्यमान, सूर्यप्रकाशाची उपलब्धता, प्रदेशाची उंची, मृदा प्रकार इत्यादी घटकांमधील तफावतीनुसार वनस्पती व प्राणिजीवनात विविधता आढळते. येथे उष्ण कटिबंधीय, समशीतोष्ण कटिबंधीय आणि टंड्रा प्रकारचे हवामान…
(इलेक्ट्रॉनिक डेटाबेस). संगणकाद्वारे जलद शोध आणि पुनर्प्राप्तीसाठी विशेषीकृत सुसंघटीत केलेला माहितीचा संग्रह. डेटाबेसची संरचना विविध माहिती-प्रक्रियांसह माहितीची साठवणुक (storage), पुनर्प्राप्ती (retrieval), सुधारित (modification) आणि गाळणे (delete) इ. क्रियांना सुलभ करण्यास…
हुकूमशाही : हुकूमशाही हा राजकीय शासनाचा एक प्रकार आहे. एक व्यक्ती, व्यक्ती समूह, एक राजकीय पक्ष किंवा लष्करी सेनानीचा समूह निरंकुश राजकीय सत्ता धारण करतो. त्यास हुकूमशाही म्हटले जाते. हुकुमशाही…
भेर : उत्सव, आनंद आणि मध्ययुगीन काळात युद्धप्रसंगी वाजविले जाणारे वाद्य. महाराष्ट्रातील खानदेशात नगरदेवळे या शहरात आजही हे वाद्य वाजविले जाते. युद्धाच्या वेळेस आपल्या सैनिकांना प्रोत्साहन देण्यासाठी, त्यांच्यात वीरश्री चे…
सारंगी : (किनरी). भारतात प्राचीन काळापासून काश्मीरपासून कन्याकुमारीपर्यंत सर्वच प्रांतात कमीअधिक प्रमाणात वापरले जाणारे वाद्य. त्याला किनरी असेही म्हणतात. काळाप्रमाणे त्यात बदल होत गेले आणि विविध प्रांतात वेगवेगळ्या नावांनी ते…
(सपाट डेटाबेस). फ्लॅट-फाइल डेटाबेसमध्ये डेटाबेस हा फाइल (File) स्वरूपात संग्रहित करतात. रेकॉर्ड (Record) एकसमान स्वरूपाचे असतात आणि रेकॉर्डस् मधील संबंध अनुक्रमित किंवा ओळखण्याची कोणतीच संरचना नसते. फाइल ही अत्यंत साधी…
हिमालय पर्वताच्या वेगवेगळ्या रांगांमध्ये असंख्य खिंडी आहेत. येथील खिंडी खाजगी व सार्वजनिक वाहतूक, व्यापार, संरक्षण तसेच राजकीय, लष्करी व भूराजनैतिक दृष्ट्या विशेष महत्त्वाच्या आहेत. या खिंडींमुळे त्या खिंडींच्या दोन्ही बाजुंकडील…
तय्यम : (तेय्याम, थेअम, थिय्यात्तम). भारतातील केरळ आणि कर्नाटक राज्यातील एक लोकप्रिय धार्मिक विधी. तय्यममध्ये अनेक प्राचीन परंपरा, विधी आणि प्रथा यांचे दर्शन होते. केरळ मधील पारंपरिक लोकनृत्य शैलीमध्ये तय्यम…
(संगणकीय उपकरण; रॅण्डम ॲक्सेस मेमरी; आरएएम). संगणकाची मुख्य स्मृती (मेमरी; memory). रॅण्डम ॲक्सेस मेमरी अर्थात रॅम संगणकामध्ये माहिती साठवण्याचा एक भाग. रॅम हा संगणकाचा अतिशय महत्त्वाचा भाग आहे, कारण संगणक…
लोकशाहीच्या लाटा : वैश्विक राजकीय घडामोडींमध्ये लोकशाही प्रक्रियेची वेध घेणारी संकल्पना. हंटिंग्टन याने लोकशाहीच्या लाटेची व्याख्या, हा एक लोकशाहीच्या स्थित्यंतराचा गट आहे की जी स्थित्यंतरे विशिष्ट काळात घडली आणि त्या…
इजीअन समुद्रातील बेटांमध्ये तसेच आसपासच्या प्रदेशात अश्मयुग (इ. स. पू. ७००० ते ३०००) व प्रागैतिहासिक कांस्य (ब्राँझ) युगात (इ. स. पू. सु. ३००० ते ११००) विकसित झालेल्या यूरोपमधील पहिल्या प्रगत…
अधिकारपृच्छा : अधिकारपृच्छा हा एक न्यायालयीन आदेश आहे. तो कायदेशीर आहे. याचा शब्दशः अर्थ आपण हे कोणत्या अधिकारात करीत आहात असा होतो. ही संकल्पना सार्वजनिक कार्यालयातील एखाद्याच्या अधिकाराला आव्हान देण्यासाठी…