भारतीय उपखंडातील तसेच तिबेटच्या पठारावरील हवामानावर हिमालयाच्या पश्चिम-पूर्व विस्ताराचा आणि अधिक उंचीचा फार मोठा परिणाम झालेला आहे. हिमालय पर्वताच्या वेगवेगळ्या भागांतील हवामानात व पर्जन्यमानात बरीच तफावत आढळते. पश्चिमेपेक्षा पूर्व भागातील…
सुब्बुलक्ष्मी, एम. एस. : (१६ सप्टेंबर १९१६ – ११ डिसेंबर २००४). कर्नाटक संगीतशैलीतील श्रेष्ठ भारतीय गायिका व सर्वोच्च भारतरत्न पुरस्काराच्या मानकरी. त्यांचे पूर्ण नाव मदुराई षण्मुखवाडिवु सुब्बुलक्ष्मी असे आहे. पुढे…
अधिसत्तावाद : अधिसत्तावाद ही एक राजकीय प्रवृत्ती आहे. संमतीऐवजी आधिसत्तेवर आधारित शासन संस्थेचा पुरस्कार हे या अधिसत्तावादाचे वैशिष्ट्ये असते. सत्तेवर आधारलेली शासनसंस्था योग्य असते. अधिकार संमतीतुन निर्माण होत नाही. उलट…
सर्वोदय : सर्वोदय हा महात्मा गांधींच्या तत्त्वज्ञानातून निर्माण झालेला विचार आहे. रस्किनच्या अन टू धिस लास्ट या पुस्तकाचा गांधीजींनी गुजराती भाषेत अनुवाद करुन त्याला सर्वोदय नाव दिले होते. विनोबा भावे…
एखाद्या व्यक्तीला प्रवासादरम्यान आरोग्यसंबंधित अडचणी उद्भवू शकतात. अशा वेळी वापरल्या जाणाऱ्या प्रतिबंधात्मक उपाययोजना आणि उपचारपद्धती यांचा अभ्यास ज्या वैद्यकीय शाखेमध्ये केला जातो, त्या शाखेला ‘प्रवासी आरोग्य’ असे म्हणतात. emporos म्हणजे…
भारतीय उपखंडाच्या आणि विशेषत: भारताच्या दृष्टीने हिमालय पर्वताला भौगोलिक, आर्थिक, पर्यावरणीय, राजकीय, सामाजिक, पर्यटन, धार्मिक, भूराजनैतिक, संरक्षण आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. भारताच्या उत्तर सरहद्दीवर पश्चिम-पूर्व दिशेत पसरलेली हिमालयाची…
पृथ्वीगोलावरील घन भाग (शिलावरण) आणि बाहेरचे वायुरूप वातावरण यांच्यापेक्षा वेगळा ओळखला जाणारा पाण्याचा भाग म्हणजे जलावरण होय. पृथ्वीचा सुमारे ७१ टक्के पृष्ठभाग पाण्याने म्हणजे जलावरणाने व्यापला आहे. त्यामुळे या ग्रहाला…
हा उबदार व शुष्क सोसाट्याचा वारा आहे. याला फोएन वारे असेही म्हणतात. हा जवळजवळ सर्व पर्वत व पर्वतरांगांच्या वातविमुख उतारांवरून नियमितपणे खाली वाहत येतो. आल्प्स पर्वतात आढळलेल्या या प्रकारच्या वाऱ्याला…
भौगोलिक दृष्ट्या हिमालय पर्वताचे पश्चिमेकडून-पूर्वेकडे सामान्यपणे पंजाब हिमालय, कुमाऊँ हिमालय, नेपाळ हिमालय व आसाम हिमालय असे चार उपविभाग केले जातात. कित्येकदा काश्मीर हिमालय, पंजाब, कुमाऊँ, नेपाळ, सिक्कीम, दार्जिलिंग, भूतान व…
हिमालय पर्वताचे पश्चिमेकडून पूर्वेकडे अनुक्रमे (१) पश्चिम हिमालय, (२) मध्य हिमालय व (३) पूर्व हिमालय अशा तीन भागांत विभाजन केले जाते. (१) पश्चिम हिमालय : पश्चिमेस नंगा पर्वत किंवा सिंधू नदीच्या…
हिमालय पर्वताच्या बऱ्याचशा भागाची अचूक आणि सर्वमान्य भूशास्त्रीय माहिती अद्याप उपलब्ध नाही. हिमालयाची संरचना सामान्यपणे आल्प्स पर्वतसदृश्य आहे. सांरचनिक दृष्ट्या हिमालय श्रेणी ही पश्चिमेकडील हिंदुकुश व बलुचिस्तान श्रेण्यांशी आणि पूर्वेकडील…
युक्तिवाद वैध वा अवैध आहे, हे ठरविण्यासाठी अथवा त्याची वैधता/युक्तता सिद्ध करण्यासाठी तर्कशास्त्रज्ञांकडून दोन प्रकारच्या पद्धती वापरल्या जातात. निर्णयपद्धती : एखादा युक्तिवाद वैध आहे का अवैध आहे याचा निर्णय घेण्यासाठी…
कासव हा अतिप्राचीन प्राणी आहे. त्यांच्याबरोबरचे डायनॉसर काळाच्या ओघात नष्ट झाले. परंतु, कासवे मात्र आजही अस्तित्वात आहेत. कासव या शब्दास इंग्रजीमध्ये टर्टल (Turtle), टॉर्टॉइज (Tortoise) आणि टेरापिन (Terrapin) असे प्रतिशब्द…
एक ख्रिस्ती संघटना. ‘यंग विमेन्स ख्रिश्चन असोसिएशन’ हे ह्या संघटनेचे संपूर्ण नाव. ख्रिस्ती धर्मातील कोणत्याही विशिष्ट पंथाची ती नाही. पंथ, वंश, राष्ट्रीयत्व, वर्ग ह्यांच्या अधीन राहून युवतींचे शारीरिक, सामाजिक, बौद्धिक,…
विद्युत उपकरणांद्वारे कृत्रिम पद्धतीने मेंदूमध्ये बृहत् अपस्मार (Grand mal) झटके देऊन मेंदूच्या पुरो-पश्च भागात (fronto-temporal) किंवा मेंदूच्या प्रबळ नसलेल्या एका बाजूच्या भागात वीज प्रेरित केली जाते, या पद्धतीला विद्युताघात उपचार…