नारायण तीर्थ (Narayan Teerth)

नारायण तीर्थ (श्रीसंत) स्वामिगळ :  (१६७५-१७४५ किंवा १६१०-१७०५). श्रीकृष्ण लीला तरंगिणी  या ग्रंथाचे लेखक, कर्ते व कर्नाटक संगीत रचनाकार भागवत पंचरत्नांपैकी एक. त्यांच्या जन्ममृत्यूच्या तसेच कालविषयीच्या तारखा व निश्चित इसवी…

धातुरचनाविज्ञान (Structural Metallurgy)

शुद्ध धातू आणि मिश्रधातू यांची अंतर्गत संरचना सूक्ष्मदर्शकाच्या मदतीने स्पष्ट करणारे शास्त्र. या शास्त्राने धातूची परीक्षा पुढील तीन प्रकारांनी करता येते : १) धातूतील अंतर्गत संरचनेचा नुसत्या डोळ्यांनी स्थूलपणे अभ्यास…

समूहविचार (Groupthink)

सामाजिक मानसशास्त्रातील एक महत्त्वाची विचारपद्धती. समाजात वावरत असताना इतर व्यक्ती किंवा व्यक्तिसमूह यांच्याशी आपला संपर्क येत असतो. परस्परांचा सहवास व निर्माण होत असलेले नातेसंबंध यांमुळे त्यांच्याशी आंतरक्रिया (interactions) होत असतात.…

भारतीय परिचर्या मानके (Indian Nursing standards)

प्रस्तावना : परिचर्या शास्त्राची जनक फ्लोरेंस नायटिंगेल यांनी सर्वप्रथमत “गुणवत्ता पूर्वक परिचर्या” या विषयाची संकल्पना मांडली. गुणवत्ता पूर्वक परिचर्या देण्याची प्रक्रिया काळानुरूप आणि नवनवीन वैद्यकीय संशोधनाप्रमाणे बदलत असते. गुणवत्ता पूर्वक परिचर्या…

अवधान अस्थिरता आणि अतिक्रियाशीलता विकृती (ADHD – Attention Deficit Hyperactivity Disorder)

ही एक वर्तनविषयक विकृती आहे. हा एक मेंदूचा आजार असून त्यात रुग्णाचे एका विशिष्ट प्रकारे वर्तन दिसून येते. अनेकदा पालक मुले अजिबात स्वस्थ बसत नाहीत, सतत गडबड करतात, अभ्यासात लक्ष…

धातु व अधातूंचे जोडकाम ( Metal – Non Metal Joining )

कोणत्याही प्रकारचे अभियांत्रिकीय संरचनात्मक काम तयार करताना किंवा उभारताना धातू अथवा अधातूंचे अनेक भाग एकत्र जोडावे लागतात. दोन किंवा जास्त पृष्ठभागांचा ज्या ठिकाणी एकत्र संबंध जोडला जातो, त्या ठिकाणास जोड…

प्रतिबंधात्मक बाल आरोग्य सेवा (Preventive child health care)

संकल्पना : बहुतांश बालरोग हे टाळता येण्याजोगे असतात. यामुळेच रोग झाल्यानंतर तो बरा करणे किंवा दुष्परिणाम टाळणे यापेक्षा रोग होऊच नये यासाठी प्रयत्न करणे हे यातील परिचर्येचे मुख्य उद्दिष्ट व…

फॉस्फोरिन अब्जांश कण (Phosphorene nanoparticles)

फॉस्फरस या अधातूवर्गीय मूलद्रव्याची पिवळा, तांबडा, सिंधुरी, जांभळा आणि काळा अशी अनेक रंगांची बहुरूपकत्वे निसर्गात आढळतात. त्यांपैकी काळ्या फॉस्फरसपासून फॉस्फोरिनचे (Phosphorene) द्विमितीय अब्जांश कण तयार केले जातात. फॉस्फोरिनची संरचना :…

धातुरूपण (Metal Forming)

अभियांत्रिकी कामामध्ये व इतर व्यवहारांत निरनिराळ्या धातू व मिश्रधातूंपासून विविध प्रकारच्या संरचना वा वस्तू निरनिराळ्या पद्धतींनी तयार करतात. उदा., इमारतींचे व पुलांचे भाग, मनोरे, टाक्या, लोहमार्ग, वाहने, एंजिने, शस्त्रे, यंत्रे,…

प्रातिनिधिक सजीव (Model organisms)

गेली कित्येक शतके प्राणिविज्ञानात पाळीव प्राणी, पक्षी, वन्य प्राणी, कवके, जीवाणू यांसंबंधी अभ्यास करण्यात येत आहे. सुमारे पन्नास वर्षे अभ्यासलेल्या सजीवांमधून जैविक व्यापारांची अधिक माहिती मिळवण्यासाठी संशोधन करण्यात आले. संशोधनामध्ये…

व्हिट्रिऑल (Vitriol)

व्हिट्रिऑल ही रासायनिक संयुगांच्या केवळ एका विशिष्ट गटासाठी वापरली जाणारी सामायिक संज्ञा आहे. या गटात सजल सल्फेटे (Hydrated sulphates) यांचा समावेश होतो. काही निवडक व्हिट्रिऑल संयुगांचे विवरण पुढीलप्रमाणे : व्हिट्रिऑलचे…

Read more about the article दूरमुद्रक (Teleprinter)
आ. १. दूरमुद्रक : दूरध्वनी, टंकलेखन व मुद्रण यंत्र यांची जोडणी.

दूरमुद्रक (Teleprinter)

दूरध्वनी केबलीद्वारे अथवा रेडिओ अभिचालित पध्दतीने (Radio relay system) टंकलेखन यंत्रे एकमेकांना जोडलेली असतात. तसेच त्यांना मुद्रण सुविधा उपलब्ध असते. एका वापरकर्त्याने संदेश प्रेषित करताच तो दूरस्थित वापरकर्त्याला छापील स्वरूपात…

यतिवृषभ (Yativrushabha)

यतिवृषभ : (इ. स. पाचवे, सहावे शतक). एक थोर दिगंबर जैन ग्रंथकार. ह्याच्या जीवनाविषयी फारशी माहिती मिळत नाही. इ. स. ४७८ ते ६०९ च्या दरम्यान तो केव्हा तरी होऊन गेला…

डीऑक्सिरायबोन्यूक्लिइक अम्ल (डीएनए) [Deoxyribonucleic acid (DNA)]

सर्व जनुकांचा संच म्हणजेच सजीवांचा जीनोम (Genome) होय. काही विषाणूंचा अपवाद वगळता सर्व सजीवांचा जीनोम डीएनए रेणूच्या स्वरूपात असतो. इतिहास : रशियन वैज्ञानिक फीबस लेव्हीन (Phoebus Levene) यांनी डीएनए रेणूची…

रायबोन्यूक्लिइक अम्ल (आरएनए) [Ribonucleic acid (RNA)]

रायबोन्यूक्लिइक अम्ल म्हणजेच आरएनए रेणू हे जनुक-अभिव्यक्तीच्या (Gene Expression) प्रक्रियेतील प्रमुख घटक आहेत. सजीव पेशींचा आराखडा आणि बांधणीसाठी आवश्यक माहिती सजीवांच्या डीएनएमध्ये साठवलेली असते. परंतु, डीएनए क्रमानुसार आवश्यक माहिती रायबोसोमपर्यंत…