सजीव पेशींची बहुतेक सर्व रचना आणि जैविक प्रक्रिया प्रथिनांद्वारे (Proteins) होतात. प्रथिनांचे कार्य त्यांच्या विशिष्ट रचनेवर अवलंबून असते. प्रथिन निर्मितीचा आराखडा सजीवांच्या जनुकांमध्ये सांकेतिक रूपात असतो. जनुकांमधील माहितीचा अर्थ लावणे…
तिलोयपण्णत्ति : दिगंबर जैन ग्रंथकार यतिवृषभ ह्याने जैन शौरसेनीत लिहिलेला भूगोल-खगोलविषयक ग्रंथ. ‘तिलोयपण्णत्ति’- संस्कृत रूप त्रिलोकप्रज्ञप्ती - म्हणजे त्रिलोकाविषयीचे ज्ञान. ह्या ग्रंथाचा रचनाकाल निश्चितपणे सांगता येत नसला, तरी त्यात आलेल्या…
आयुष चिकित्सा प्रणाली अंतर्गत भारतीय चिकित्सा पद्धतींचा समावेश होतो. प्रामुख्याने आयुर्वेद, योग आणि नॅचरोपॅथी, युनानी, सिद्ध, होमिओपॅथी या शास्त्रांमधील अभ्यासक्रम आणि संशोधन कार्याचा विकास हे या संघटनेचे मूळ उद्दिष्ट आहे.…
यंग, एडवर्ड : (३ जुलै १६८३ – ५ एप्रिल १७६५). इंग्रज कवी, नाटककार आणि साहित्यसमीक्षक. नव-अभिजाततावाद आणि स्वच्छंदतावाद ह्यांच्या संक्रमणकाळातील यंग हा कवी आणि साहित्यिक होय. हँपशरमधील उप्‌हॅम येथे जन्मला.…
स्कॉट, सर वॉल्टर : (१५ ऑगस्ट १७७१ - २१ सप्टेंबर १८३२). स्कॉटिश कादंबरीकार आणि कवी. जन्म एडिंबरो येथे. त्याचे वडील वकील होते आणि आई एका डॉक्टरांची कन्या होती. बालपणा-पासूनच त्याला वाचनाची…
भारतीय क्रांती दल : भारतातील राजकीय पक्ष. काँग्रेस पक्षातील गटबाजीने १९६६ च्या सुमारास उग्र स्वरूप धारण केले. देशभर विविध राज्यांमध्ये फुटीरगटांनी पर्यायी काँग्रेस पक्ष स्थापन केले. सप्टेंबर १९६६ मध्ये हुमायून…
समिती : वैदिक काळातील सार्वभौम संस्था. प्राचीन भारतीय राजकीय विचारांमध्ये गण, विधा, सभा आणि समिती या संस्था होत्या. त्यांचे उल्लेख ऋग्वेदामध्ये आलेले आहेत. प्राचीन भारतीय राजकीय विचारांमधील समिती ही एक…
दंडनीती : प्राचीन भारतीय राजकीय विचार प्रतिपादित करणारा ग्रंथ. ब्रह्मदेव हा या ग्रंथाचा कर्ता आहे. ब्रह्मदेवाचा एक संप्रदाय होता. त्याचे उपासक होते. महाभारताचे शांतीपर्व व गीता हे ग्रंथ मूळ ब्रह्मदेवाच्या…
कार्बनी संश्लेषणातील पॅलॅडियम उत्प्रेरकाद्वारे (Catalyst) संकर संयुग्मीकरण (Coupling) या तंत्राचा वापर करून कार्बनाधारित जटिल रेणू निर्माण करणे शक्य झाले. या संशोधनाबद्दल जपानी शास्त्रज्ञ अकिरा सुझूकी यांना २०१० सालचे रसायनशास्त्र विषयाचे…
अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेस : (आयटक). भारतातील कामगार संघटना. ३१ ऑक्टोबर १९२० रोजी या संघटनेची स्थापना झाली. ब्रिटनच्या ट्रेड युनियन काँग्रेसच्या धर्तीवर स्थापन झालेल्या या संघटनेचे ध्येय कामगार हित…
भ्रमणध्वनी किंवा संगणकामधील महाजालकाची (Internet) जोडणी किंवा कोणत्याही आधुनिक संचामधून माहितीची बिनतारी देवाणघेवाण करण्यासाठी प्रामुख्याने वाय-फाय प्रणाली वापरली जाते. आधुनिक संदेशवहनामधील IEEE ८०२.११ या आंतरराष्ट्रीय मानाकांनावर आधारभूत असणारी २.४ आणि…
थुलियम हे आवर्त सारणीतील गट ३ ब मधील विरल मृत्तिका समूहापैकी एक धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याची रासायनिक संज्ञा Tm अशी असून अणुक्रमांक ६९ आणि अणुभार १६८·९३४ इतका आहे. थुलियमचे १६९…
रुथेनियम हे धातुरूप मूलद्रव्य असून याची रासायनिक संज्ञा Ru असून अणुक्रमांक ४४ आणि अणुभार १०१.०७ इतका आहे. याचा रंग रूपेरी करडा असून चमक प्लॅटिनमासारखी असते. इतिहास : एस्टोनियन शास्त्रज्ञ कार्ल…
कॅलिफोर्नियम हे आवर्त सारणीच्या गट ३ मधील मानवनिर्मित घनरूप मूलद्रव्य आहे. याचा अणुक्रमांक ९८ असून अणुभार २५१ इतका आहे. कॅलिफोर्नियम हे ॲक्टिनाइड श्रेणीमधील मूलद्रव्य आहे. आढळ : अतिशय महाग आणि…
सोडियम सल्फेट डेकाहायड्रेट या रंगहीन सजल-स्फटिकरूपी संयुगासाठी ग्लाउबर क्षार ही संज्ञा वापरली जाते. याचे रासायनिक सूत्र Na2SO4. १० H2O असे आहे. इतिहास : ग्लाउबर क्षाराचा शोध सर्वप्रथम सतराव्या शतकात योहान…