मराठी विश्वकोश

काश्मिरी केशर (Kashmir Saffron)

काश्मिरी केशर : (इं. सॅफ्रन क्रॉकस; लॅ. क्रॉकस सॅटायव्हस ; कुल - इरिडेसी). काश्मीरमधील १६०० ते १८०० मी. उंचीवरील पर्वतराजीत स्थानिक शेतकरी केशराची लागवड करतात. जगभरात केशराची मागणी मुख्यत्वे खाद्य पदार्थांना…

सत्यजित राय (Satyajit Ray)

राय, सत्यजित : ( २ मे १९२१ - २३ एप्रिल १९९२ ). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे श्रेष्ठ भारतीय चित्रपट-दिग्दर्शक आणि ‘भारतरत्न’ या सर्वोच्च नागरी सन्मानाचे मानकरी. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे एका कलावंत…

गोविंद मल्‍हार कुलकर्णी (Govind Malhar Kulkarni)

गोविंद मल्‍हार कुलकर्णी : ( २९ डिसेंबर १९१४ - ४ एप्रिल २००१). मराठी साहित्यातील समन्‍वयशील वृत्‍तीचे समीक्षक. हिंगणगाव (सांगली) येथे जन्‍म. बालपणी दररोज वडिलांचे व घरासमोरील विधवा बाईचे पोथीवाचन, सत्‍यशोधक…

ख्याल (Khyal)

उत्तर हिंदुस्थानी अभिजात संगीतातील एक लोकप्रिय आणि विकसित स्वरूपाचा गायनप्रकार. ‘ख्याल’ याचा मूळ अर्थ ‘कल्पना’. ख्याल हा धृपदापासून विकसित झालेला गायनप्रकार आहे, हे स्थायी (अस्ताई), अंतरा या धृपदाशी साधारण असलेल्या…

जॉर्ज ऑर्वेल (George orwell)

ऑर्वेल, जॉर्ज : (२५ जून १९०३ - २१ जानेवारी १९५०). ब्रिटिश कादंबरीकार, स‌मीक्षक आणि विचारवंत. खरे नाव एरिक आर्थर ब्लेअर. जन्म भारतात मोतीहारी (बंगाल) येथे. १९११ मध्ये ससेक्स मधील बोर्डिंग…

जॉन ऑस्बर्न (John Osborne)

ऑस्बर्न, जॉन : (१२ डिसेंबर १९२९ – २४ डिसेंबर १९९४). अंग्री यंग मॅन ही संज्ञा लोकप्रिय करणारा दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या काळातील बंडखोर ब्रिटिश नाटककार. लंडन येथे जन्म. १९४१ मध्ये वडिलांच्या मृत्युनंतर…

शशी कपूर (Shashi Kapoor)

शशी कपूर : (१८ मार्च १९३८ – ४ डिसेंबर २०१७). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील ख्यातनाम अभिनेते. त्यांचे मूळ नाव बलबीर राज होय. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे झाला. त्यांचे वडील प्रसिद्ध अभिनेते पृथ्वीराज…

नर्गिस (Nargis)

दत्त, नर्गिस : ( १ जून १९२९ - ३ मे १९८१ ). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेत्री. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव मोहनबाबू. त्यांची आई जद्दनबाई या उत्कृष्ट…

मेवाती बोली (Mewati Dialect)

मेवाती बोली : राजस्थानातील राजस्थानी भाषेची मेवाती ही एक बोली आहे. मेवात या भागावरून मेवाती हे नाव रूढ झाले. मेवात हा भाग अलवर या जिल्ह्यात येतो. अलवर, भरतपूर, रोहटक, गुडगांव,…

रमजान ईद (Ramjan Eid)

ईद उल्-फित्र : हा मुस्लिम धर्मातील एक महत्त्वाचा धार्मिक सण आहे. याला ईद उल्-सगीर असेही म्हटले जाते. हिजरी कालगणनेनुसार नवव्या रमजान महिन्यात सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत उपवास केले जातात, ज्यांना रोजे…

हिब्रू वर्णमालेचा प्राचीन नमुना

हिब्रू लिपी (Hebrew script)

हिब्रू लिपी : हिब्रू लिपीचा अंतर्भाव साधारणतः सेमिटिक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या लिपिसमूहात केला जातो. वर्णमालांचा वापर करणाऱ्या लिप्या सेमिटिक राष्ट्रांमध्ये आजही वापरल्या जातात. या लिपिसमूहाची काही वैशिष्ट्ये आहेत. ती साहजिकच…

परममित्र संख्या (Amicable Numbers)

[latexpage] एखाद्या नैसर्गिक संख्येला ज्या नैसर्गिक संख्यांनी निःशेष भाग जातो त्यांना त्या संख्येचे 'विभाजक' असे म्हणतात. उदा., $20$ या संख्येला $1, 2, 4, 5, 10, 20$ या संख्यांनी निःशेष भाग…

पराखंडकीय घटक (Fractional component)

पराखंडकीय घटक : भाषेतील ध्वनिव्यवस्थेच्या घटकांमधे स्वर आणि व्यंजन या प्रमुख घटकांबरोबरच काही पराखंडकीय घटकही असतात. बोलीभाषांमध्ये हे घटक भाषा वापराच्या दृष्टीने महत्त्वाची भूमिका बजावतात. उच्चारलेल्या कोणत्याही वाक्याच्या अर्थनिष्पत्तीसाठी आवाजाची…

योगदर्शन (Yoga Darsana)

योगदर्शन हे भारतीय दर्शनांच्या परंपरेतील वेदांना प्रमाण मानणाऱ्या सहा प्रमुख आस्तिक दर्शनांपैकी एक दर्शन आहे. ‘दृश्यते अनेन इति दर्शनम्’ म्हणजे ‘ज्याद्वारे पाहिले/जाणले जाते ते दर्शन होय’ या व्युत्पत्तीनुसार योग हा…

स्लाव्हॉनिक लिपी (Slavonic script)

स्लाव्हॉनिक लिपी : स्लाव्हॉनिक लिपी ही एकेकाळी जागतिक विचारविनिमयाची लिपी म्हणून मान्यता पावलेल्या ग्रीक लिपीची महत्त्वाची उपशाखा आहे. यूरोप व आशियाच्या काही भागांत प्रचलित असलेल्या अनेक लिप्या स्लाव्हॉनिक लिपीतूनच उगम…