मराठी विश्वकोश

परममित्र संख्या (Amicable Numbers)

[latexpage] एखाद्या नैसर्गिक संख्येला ज्या नैसर्गिक संख्यांनी निःशेष भाग जातो त्यांना त्या संख्येचे 'विभाजक' असे म्हणतात. उदा., $20$ या संख्येला $1, 2, 4, 5, 10, 20$ या संख्यांनी निःशेष भाग…

पराखंडकीय घटक (Fractional component)

पराखंडकीय घटक : भाषेतील ध्वनिव्यवस्थेच्या घटकांमधे स्वर आणि व्यंजन या प्रमुख घटकांबरोबरच काही पराखंडकीय घटकही असतात. बोलीभाषांमध्ये हे घटक भाषा वापराच्या दृष्टीने महत्त्वाची भूमिका बजावतात. उच्चारलेल्या कोणत्याही वाक्याच्या अर्थनिष्पत्तीसाठी आवाजाची…

योगदर्शन (Yoga Darsana)

योगदर्शन हे भारतीय दर्शनांच्या परंपरेतील वेदांना प्रमाण मानणाऱ्या सहा प्रमुख आस्तिक दर्शनांपैकी एक दर्शन आहे. ‘दृश्यते अनेन इति दर्शनम्’ म्हणजे ‘ज्याद्वारे पाहिले/जाणले जाते ते दर्शन होय’ या व्युत्पत्तीनुसार योग हा…

स्लाव्हॉनिक लिपी (Slavonic script)

स्लाव्हॉनिक लिपी : स्लाव्हॉनिक लिपी ही एकेकाळी जागतिक विचारविनिमयाची लिपी म्हणून मान्यता पावलेल्या ग्रीक लिपीची महत्त्वाची उपशाखा आहे. यूरोप व आशियाच्या काही भागांत प्रचलित असलेल्या अनेक लिप्या स्लाव्हॉनिक लिपीतूनच उगम…

प्रतिक्रिय शक्ती (Reactive Power)

प्रत्यावर्ती धारा प्रणालीत बहुतेक सर्व उपकरणांना कार्य करण्यासाठी सक्रिय शक्तीबरोबरच प्रतिक्रिय शक्तीची आवश्यकता असते. उदा., रोहित्राचा विचार केल्यास त्याच्या कार्यासाठी त्यातील क्रोडात चुंबकीय क्षेत्र निर्माण करावे लागते, त्यासाठी प्रतिक्रीय शक्तीची…

थुलियम (Thulium)

थुलियम हे आवर्त सारणीतील गट ३ ब मधील विरल मृत्तिका समूहापैकी एक धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याची रासायनिक संज्ञा Tm अशी असून अणुक्रमांक ६९ आणि अणुभार १६८·९३४ इतका आहे. थुलियमचे १६९…

मार्लन ब्रँडो (Marlon Brando)

ब्रँडो, मार्लन : (३ एप्रिल १९२४ – १ जुलै २००४). हॉलीवूडमधील एक सुप्रसिद्ध अभिनेते. त्यांचे पूर्ण नाव मार्लन ब्रँडो ज्युनियर. त्यांचा जन्म अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थांनातील ओमाहा, नेब्रास्का (Nebraska) या राज्यात…

टंगस्टन संयुगे (Tungsten compounds)

टंगस्टनाची ऑक्सिडीकरण अवस्था २+ पासून ६+ पर्यंत असू शकते. जास्त ऑक्सिडीकरण क्रमांक असलेली संयुगे अधिक स्थिर असतात. आवर्त सारणीतील सहाव्या गटातील अ विभागात असलेल्या क्रोमियम आणि मॉलिब्डेनम यांप्रमाणेच टंगस्टनाचे रासायनिक…

टंगस्टन (Tungsten)

टंगस्टन या धातुरूप मूलद्रव्याला वुल्फ्रॅम (Wolfram) असेही म्हणतात. याची रासायनिक संज्ञा W अशी असून अणुक्रमांक ७४ आणि अणुभार १८३·९२ इतका आहे. इतिहास : टंगस्टनच्या शोधाचे श्रेय डब्ल्यू. ए. शेले यांच्याकडे…

शारदा लिपी (Sharada script)

शारदा लिपी : पूर्वी शारदादेश किंवा शारदामंडल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जम्मू -काश्मीर प्रदेशातील लिपी. मूळ शारदा लिपी इ.स.आठव्या शतकाच्या सुमारास पश्चिमेकडील गुप्त लिपीतून निर्माण झाली आणि काश्मीर,चंबा, कांग्रा व पंजाबमध्ये…

इटर्बियम (Ytterbium)

इटर्बियम हे विरल मृत्तिका गटातील एक धातुरूप मूलद्रव्य आहे. याची रासायनिक संज्ञा Yb असून अणुक्रमांक ७० आणि अणुभार १७३·०४ इतका आहे. इतिहास : जे. सी. जी. मारीन्याक यांना १८७८ साली…

अऱ्हेनियस सिद्धांत (Arrhenius Theory)

स्वीडिश शास्त्रज्ञ स्वांटे अऱ्हेनियस (Svante Arrhenius) यांनी १८८७ मध्ये रासायनिक पदार्थांच्या वर्गीकरणासाठी या सिद्धांताची मांडणी केली. रसायनांच्या अम्ल आणि अल्कली या दोन गुणधर्मांचे विश्लेषण करणे हा या सिद्धांताचा हेतू होता.…

अव्वैयार (Avvaiyar)

अव्वैयार : अव्वैयार (औवैयार) हे तमिळ साहित्यातील अतिशय लोकप्रिय नाव असून त्याचा अर्थ ‘आई’ अथवा ‘जैन भिक्षुणी’ असा होतो. ‘म्हातारी’ असाही या शब्दाचा अर्थ असून, ‘सायंकाळचा पाऊस आणि अव्वैयारचा (म्हातारीचा)…

प्रज्ञा

प्रज्ञा या शब्दाचा अर्थ ‘प्रकृष्ट ज्ञान’ अर्थात् संपूर्ण ज्ञान असा होतो. ज्यावेळी व्यक्तीला एखाद्या विषयाचे संपूर्ण ज्ञान प्राप्त होते, तेव्हा त्या संपूर्ण ज्ञानाला प्रज्ञा असे म्हणतात. ‘ज्ञान’ हा शब्द सर्वसामान्य…

मार्गदर्शन (Guidance)

परिस्थितीचे आकलन करून घेऊन निर्णय घेण्याची क्षमता निर्माण करण्यासाठी व्यक्तीला केलेली मदत म्हणजे मार्गदर्शन. जीवनाच्या कोणत्याही क्षेत्रात यशस्वी होण्याकरिता मार्गदर्शनाची आवश्यकता असते. प्रत्येक व्यक्तीला कोणत्या ना कोणत्या कार्यात निश्चितच मार्गदर्शन…