मराठी विश्वकोश

गृहीतक (Hypothesis)

कोणत्याही घटनेचे स्पष्टीकरण किंवा उपपादन (Explanation) करण्यासाठी एखादी कल्पना गृहीत धरावी लागते व तिच्या अनुषंगाने त्या घटनेचा अर्थ लावावा लागतो. तो अर्थ जर वास्तव घटना समजण्यास अनुकूल व अनुरूप ठरला,…

विल्यम विल्की कॉलिंझ (William Wilkie Collins)

कॉलिंझ, विल्यम विल्की : ( ८ जानेवारी १८२४-२३ सप्टेंबर १८८९ ). विख्यात ब्रिटीश कादंबरीकार, अभिनेता, इंग्रजी हेरकथांचा जनक असा लौकिक असणारा लेखक. त्याचा जन्म लंडन येथे झाला. त्याचे वडील विल्यम…

सद्‌गुण (Goodness)

‘गुण’ या शब्दाला ‘सत्’ हा उपसर्ग लावून ‘सद्गुण’ हा शब्द बनतो. ‘सत्’ शब्द अस्तित्व, साधुत्व किंवा चांगलेपणा आणि प्रशस्त या तीन अर्थी योजिला जातो (भगवद्गीता १७·२६), म्हणून ‘सद्गुण’ याचा व्युत्पत्यर्थ…

थेरेमिन (Theremin)

विद्युत्चलित वाद्यांपैकी एक आद्य आणि महत्त्वपूर्ण वाद्य. थेरेमिन हे स्पर्शही न करता ध्वनित होणारे वाद्य आहे. रशियामध्ये १९१९ च्या सुमारास ल्येव्ह टर्मन (Lev Termen) यांनी हे वाद्य निर्माण केले, मात्र…

काश्मिरी केशर (Kashmir Saffron)

काश्मिरी केशर : (इं. सॅफ्रन क्रॉकस; लॅ. क्रॉकस सॅटायव्हस ; कुल - इरिडेसी). काश्मीरमधील १६०० ते १८०० मी. उंचीवरील पर्वतराजीत स्थानिक शेतकरी केशराची लागवड करतात. जगभरात केशराची मागणी मुख्यत्वे खाद्य पदार्थांना…

सत्यजित राय (Satyajit Ray)

राय, सत्यजित : ( २ मे १९२१ - २३ एप्रिल १९९२ ). आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे श्रेष्ठ भारतीय चित्रपट-दिग्दर्शक आणि ‘भारतरत्न’ या सर्वोच्च नागरी सन्मानाचे मानकरी. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे एका कलावंत…

गोविंद मल्‍हार कुलकर्णी (Govind Malhar Kulkarni)

गोविंद मल्‍हार कुलकर्णी : ( २९ डिसेंबर १९१४ - ४ एप्रिल २००१). मराठी साहित्यातील समन्‍वयशील वृत्‍तीचे समीक्षक. हिंगणगाव (सांगली) येथे जन्‍म. बालपणी दररोज वडिलांचे व घरासमोरील विधवा बाईचे पोथीवाचन, सत्‍यशोधक…

ख्याल (Khyal)

उत्तर हिंदुस्थानी अभिजात संगीतातील एक लोकप्रिय आणि विकसित स्वरूपाचा गायनप्रकार. ‘ख्याल’ याचा मूळ अर्थ ‘कल्पना’. ख्याल हा धृपदापासून विकसित झालेला गायनप्रकार आहे, हे स्थायी (अस्ताई), अंतरा या धृपदाशी साधारण असलेल्या…

जॉर्ज ऑर्वेल (George orwell)

ऑर्वेल, जॉर्ज : (२५ जून १९०३ - २१ जानेवारी १९५०). ब्रिटिश कादंबरीकार, स‌मीक्षक आणि विचारवंत. खरे नाव एरिक आर्थर ब्लेअर. जन्म भारतात मोतीहारी (बंगाल) येथे. १९११ मध्ये ससेक्स मधील बोर्डिंग…

जॉन ऑस्बर्न (John Osborne)

ऑस्बर्न, जॉन : (१२ डिसेंबर १९२९ – २४ डिसेंबर १९९४). अंग्री यंग मॅन ही संज्ञा लोकप्रिय करणारा दुसऱ्या महायुद्धानंतरच्या काळातील बंडखोर ब्रिटिश नाटककार. लंडन येथे जन्म. १९४१ मध्ये वडिलांच्या मृत्युनंतर…

शशी कपूर (Shashi Kapoor)

शशी कपूर : (१८ मार्च १९३८ – ४ डिसेंबर २०१७). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील ख्यातनाम अभिनेते. त्यांचे मूळ नाव बलबीर राज होय. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे झाला. त्यांचे वडील प्रसिद्ध अभिनेते पृथ्वीराज…

नर्गिस (Nargis)

दत्त, नर्गिस : ( १ जून १९२९ - ३ मे १९८१ ). हिंदी चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्ध अभिनेत्री. त्यांचा जन्म कोलकाता येथे झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव मोहनबाबू. त्यांची आई जद्दनबाई या उत्कृष्ट…

मेवाती बोली (Mewati Dialect)

मेवाती बोली : राजस्थानातील राजस्थानी भाषेची मेवाती ही एक बोली आहे. मेवात या भागावरून मेवाती हे नाव रूढ झाले. मेवात हा भाग अलवर या जिल्ह्यात येतो. अलवर, भरतपूर, रोहटक, गुडगांव,…

रमजान ईद (Ramjan Eid)

ईद उल्-फित्र : हा मुस्लिम धर्मातील एक महत्त्वाचा धार्मिक सण आहे. याला ईद उल्-सगीर असेही म्हटले जाते. हिजरी कालगणनेनुसार नवव्या रमजान महिन्यात सूर्योदयापासून ते सूर्यास्तापर्यंत उपवास केले जातात, ज्यांना रोजे…

हिब्रू वर्णमालेचा प्राचीन नमुना

हिब्रू लिपी (Hebrew script)

हिब्रू लिपी : हिब्रू लिपीचा अंतर्भाव साधारणतः सेमिटिक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या लिपिसमूहात केला जातो. वर्णमालांचा वापर करणाऱ्या लिप्या सेमिटिक राष्ट्रांमध्ये आजही वापरल्या जातात. या लिपिसमूहाची काही वैशिष्ट्ये आहेत. ती साहजिकच…