मुद्राराक्षस

एक सात अंकी संस्कृत नाटक. राजकीय विषयावरील हे एकमेव संस्कृत नाटक असून त्याचा कर्ता विशाखादत्त आहे. नाटकाच्या प्रारंभकात विशाखादत्ताने स्वत:विषयी पुढीलप्रमाणे माहिती नोंदविली आहे; ती अशी याचा पितामह वटेश्वरदत्त किंवा…

मल्लिनाथ : (सु. १४-१५ वे शतक) प्रख्यात संस्कृत टीकाकार. पेड्डभट्ट या नावानेही ते तेलंगणात ओळखले जात. तेलंगण राज्यातील मेडक जिल्ह्याच्या कोलाचलम् गावाचे ते निवासी होत. म्हणून ते कोलाचल मल्लीनाथ या…

भासनाटकचक्रातील एक नाटक म्हणजे मध्यमव्यायोग. त्याची कथा अशी - एकदा कोणी एक वृद्ध ब्राह्मण आपल्या पत्नी व तीन मुलांसह हिडिंबा वनातून चालला असताना त्याला हिडिंबेचा मुलगा घटोत्कच याने अडवले. घटोत्कचाने…

दशरूपकांपैकी नववा रूपकप्रकार. भरताने नाट्यशास्त्रात याचे वर्णन पुढीलप्रमाणे केले आहे आत्मानुभूतशंसीपरसंश्रयवर्णनाविशेषस्तु| विविधाश्रयोहिभाणोविज्ञेयस्त्वेकहार्यश्च|| (१८.९९) परवचनमात्मसंस्थंप्रतिवचनैरुत्तरित्तरग्रथितै:| आकाशपुरुषकथितैरङ्गविकारैराभिनयेत्तत्|| (१८.१००) धूर्तविटसंप्रयोज्योनानावस्थान्तरात्मकश्चैव| एकाङ्कोबहुचेष्टःसततंकार्योबुधैर्भाणः|| (१८.१०१) या रूपकात एकच पात्र असते - धूर्त किंवा विट. धूर्त म्हणजे…

एजर्टन, फ्रँक्लीन : (२३ जुलै १८८५ -  ७ डिसेंबर १९६३). विख्यात अमेरिकन भाषाशास्त्रज्ञ. संस्कृत, तौलनिक भाषाविज्ञान, वेदविद्या, भारतीय धर्मशास्त्र, प्राच्यविद्या इत्यादी अनेक विषयातील  मूलभूत योगदानामुळे विशेष ख्यातकीर्त. त्यांचा जन्म अमेरिकेतील…

पैशाची भाषेतील कोणताही ग्रंथ आज उपलब्ध नाही. पैशाची प्राकृतमधला सर्वांत जुना व पहिला ग्रंथ म्हणजे प्राकृतसाहित्याच्या सुरुवातीच्या काळातील गुणाढ्याचा इ. स. पहिल्या-दुसऱ्या शतकांतील बृहत्कथा (बड्डकहा) होय.हा ग्रंथ आज उपलब्ध नाही;…

प्राकृत भाषांपैकी एक भाषा. वररुचीने शौरसेनी प्राकृतला पैशाची प्राकृतचे मूळ मानले आहे. मार्कण्डेयाने पैशाचीला कैकय,शौरसेन आणि पांचाल या तीन भेदांमध्ये विभागले आहे. संस्कृत आणि शौरसेनी भाषेला कैकय पैशाचीचे आणि कैकय…

दांडेकर, रामचंद्र नारायण : (१७ मार्च १९०९ - ११ डिसेंबर २००१). आंतरराष्ट्रीय कीर्तीचे संस्कृत पंडित आणि भारतविद्यावंत. त्यांचा जन्म साताऱ्यात सुशिक्षित मध्यमवर्गीय कुटूंबात झाला आणि सुरुवातीचे शालेय शिक्षणही तिथेच झाले.…

एक रूपकप्रकार. यात देव, राक्षस, नागराज, पिशाच्चेइत्यादींच्या चरित्राचे चित्रण असावे. यात एकंदर सोळा नायक असावेत असे म्हटले आहे. शांत, शृंगार आणि हास्य हे रस यात वर्ज्य असून मुख्यतः दीप्तरसांचा म्हणजे…

खोंदा, यान :-  (१४ एप्रिल १९०५ - २८ जुलै १९९१). डच वेदाभ्यासक व भारतविद्यावंत. साउथ हॉलंड (नेदर्लंड्स) मधील हौडा येथे त्यांचा जन्म झाला. नेदर्लंड्समधील उत्रेक्त  विद्यापीठात ते संस्कृतचे पहिले प्राध्यापक…

गाहा सत्तसई : (गाथासप्तशती). माहाराष्ट्री प्राकृतमधील शृंगाररसप्रधान गीतांचे सातवाहन राजा हाल (इ. स. पहिले वा दुसरे शतक) याने केलेले एक संकलन. गाथा सप्तशती  हे याचे संस्कृत रूप. गाहा कोस  हे…

क्षेमेंद्र : (सु. ९९०–१०६६ ). बहुश्रुत व  प्रतिभासंपन्न काश्मीरी संस्कृत पंडित. त्याचा जन्म सधन कुटुंबात झाला. त्याच्या वडिलांचे नाव प्रकाशेंद्र आणि आजोबांचे सिंधू असून त्याचे आडनाव व्यासदास होते. तो काश्मीरच्या…